Уæрæсейы æмæ Цæгат Ирыстоны адæмон артист Уататы Бибойы райгуырдыл сæххæст 85 азы
Ирон лæджы ном кæд кад æмæ радимæ исчи фæхаста, уæд уыцы фæрнджындæр лæгтæй иу уыд Уæрæсейы æмæ Цæгат Ирыстоны адæмон артист Уататы Бибо. Æрдзæй рахаста стыр зæрдæхæлардзинад, адæмы кæрæдзиуыл баста, уый та бирæты къухы не ʼфты. Бибо стыр æнувыд лæггад фæкодта нæ театрæн, кинематографæн.
Уататы Бибо райгуырд Ног Бæтæхъойыхъæуы 1939 азы 15 мартъийы. Скъоладзау уæвгæйæ æмхиц уыд литературæ æмæ аивадмæ. Тынг æй фæндыд зындгонд артист суæвын. Уыцы курдиат æм суанг скъолайы ахуыр кæнгæйæ рабæрæг. Æвзыгъд лæппу куыддæр астæуккаг скъола каст фæци, афтæ горæтмæ ацыди. Йæ фæндаг та уыдис театрмæ. Фæрæстмæ йæ фыццаг фæлварæн дæр. Аив, зæрдæмæхъаргæ бакаст Хетæгкаты Къостайы «Лæскъдзæрæн». Тæбæхсæуты Бало лæппуйыл цæстуарзонæй сæмбæлди. Бибо Къостайы уацмыс кæсын куы райдыдта, уæд ыл йæ цæст æрæвæрдта. Баззад дзы разыйæ æмæ йын загъта: «Курдиат дæм ис, фæлæ йæ раст фæндагыл куы нæ саразай, уæд бамынæг уыдзæн. Театралон ахуырад хъуамæ райсай Мæскуы æмæ Ленинграды».
Дыууæ азы акуыста Цæгат Ирыстоны паддзахадон академион ирон театры Бибо. Балойы æххуысæй бирæ ногдзинæдтæ базыдта, бирæ миниуджытæ дзы райста æмæ уый фæстæ араст ис Мæскуымæ. Фæлварæнтæ æнтыстджынæй радта æмæ сси Вахтанговы театры Щукины номыл студийы студент. Ам йæ хуыздæр ахуыргæнджытæй иу уыди номдзыд уырыссаг артист æмæ режиссер Юрий Любимов. Æвзонг лæппуйы бирæвæрсыг курдиатæн байгом кодта стыр аивадмæ уæрæх фæндæгтæ.
«Сценæйы курдиат кæмæ нæй, – дзырдта-иу йæ ахуыргæнинæгтæн Юрий Любимов, – уымæн театримæ иумæйагæй ницы ис. Фæлæ цыфæнды стыр курдиатæн дæр фидар базыртæ куы нæ басадзай, уæд искуы фæсвæд цъыфдзасты ныссæдздзæн æмæ бамынæг уыдзæн. Уымæ гæсгæ, æхсæвæй-бонæй хъуамæ агурай ахæм æндон базыртæ».
Бибойыл ахæм æндон ныфсы базыртæ чи ныссагъта, уыдонæй фыццаг уыдис Тæбæхсæуты Бало. Уый йæ систа театралон æмæ киноаивады бæрзæндтæм. Бибо æнтыстджынæй ахуыр фæци æмæ кусын райдыдта ирон театры. Йæ фыццаг роль ахъазыд киноныв «На семи ветрах»-ы.
Бибойæн цыбыр рæстæгмæ йæ бон бацис цалдæр вазыгджын фæлгонцы саразын: Таймураз (Гаглойты Владимиры «Кадæг уарзондзинадыл»), Аслæнбег («Саламты Къолайы трагеди «Сæрмæт æмæ йæ фырттæ»), Данко (Горькийы радзырдтæм гæсгæ), стæй Тыбылты Верæйы фыст пьесæ «Судзгæ зæрдæ» æмæ æндæрты.
Бибомæ Душанбейæ фыстæг сæрвыста ССР Цæдисы Паддзахадон премийы лауреат, Таджикистаны ССР-йы адæмон артист, зындгонд режиссер Борис Кимягаров. Уый фыста: «Ды мæ нæ зоныс, æз дæ Щукины номыл училищейы чысыл ныв хъазгæ федтон. Исын киноныв Социалистон фæллойы Хъæбатыр, Ленины премийы лауреат, Таджикистаны адæмон поэт Мирзо Турсун-Задейы хъуыстгонд поэмæ «Хасан-арбакеш»-мæ гæсгæ. Хонын дæ Хасаны ролы ахъазынмæ». Бибо сразы ис. Уый уыд 1965 азы.
Уый фæстæ та Одессæйы киностуди сарæзта киноныв «Прощай». Уым Бибойæн йæ бæрны бакодтой Кинадзейы фæлгонц. Ам дæр та йæ хъазт фæрæстмæ. Уый фæстæ не ʼмбæстаджы фæхуыдта ленинградаг кинорежиссер Роман Тихомиров. Бибо уый арæзт киноныв «Князь Игорь»-ы ахъазыд хан Канчакы роль.
Уататы Бибо уыдис курдиатджын, рæстзæрдæ адæймаг. Æртын кинонывæй фылдæры ахъазыд сæйраг рольты, сæ фылдæр – Астæуккаг Азийы. Уымы адæмтæ дæр æй сæхион хуыдтой. Стыр аргъ ын кодтой йæ бирæвæрсыг курдиатæн. Уыцы рæстæг Ашхабады цы кинофестиваль уыд, уым Уатайы-фырт, Хасаны роль æппæтæй хуыздæр кæй ахъазыд, уый тыххæй райста фыццаг къæпхæны преми. Киевы Æппæтцæдисон кинофестивалы та райста дыккаг къæпхæны преми.
Нæ бæстæйы æппæт киностудиты кинорежиссертæ Уатайы-фырты хонын райдыдтой сæхимæ. Кæрæдзийы фæдыл ныккалдысты рольтæ киноты: «Одной жизни мало», «Так велит сердце», «Сказание о Рустаме», «Рустам и Сухраб», «Именем закона», «Чермен» æмæ æндæрты. Бибо Чермены фæлгонц саразынмæ бæллыди тынг рагæй.
Йæ театралон рольтæй ма зæрдæйы баззадысты «Сæрмæт æмæ йæ фырттæ», «Паддзах Эдип», «Хазби» æмæ æндæрты арæзт фæлгонцтæ.
Панамæйы дунеон кинофестивалы æмæ Тбилисы, Ашхабады, Кишиневы Æппæтцæдисон кинофестивальты Уататы Бибойæн лæвæрд æрцыд премитæ, нæлгоймаджы роль хуыздæр кæй ахъазыд, уый тыххæй.
Фирдоусийы гениалон поэмæ «Шах-наме»-мæ гæсгæ арæзт кинонывы тыххæй Цæгат Ирыстоны АССР-йы адæмон артист Уататы Бибойæн радтой Таджикистаны Рудакийы номыл Паддзахадон преми. Фæстæдæр ын лæвæрд æрцыди УСФСР-йы сгуыхт артисты ном.
Нæ Цæдисы кинематографийы Уататы Бибо сарæзта алы адæмыхæттыты минæвæртты фæлгонцтæ, алкæмæн дæр дзы ссардта аккаг ахорæнтæ, алы фæлгонцæн дæр раргом кодта йæ миддуне, йæ миниуджытæ.
Æвæдза, ирон аивады цæхæрадоны цас æмæ цас рæсугъд дидинджытæ фæзыны æрвылуалдзæг дæр, уый диссаг у, æгæр диссаг… Адæймаджы цæст сæм нал фефсæды кæсынæй.
Фæлæ уæддæр се ʼхсæн фæзыны иу æнахуыр рæсугъд дидинæг, кæцы уæлдай æхцондзинад фæхæссы зæрдæйæн. Уый уæлдай тынгдæр æркæсын кæны адæмы йæхиимæ.
Гъе, фæлæ уыцы алæмæты дидинæгыл иу заман цæст куы нæуал æрхæцы, йæ тæккæ дидинæгкалгæйæ йын цыргъ цæвæг йæ рæсугъд зæнг куы адзæнгæл ласы, уæд адæймагмæ афтæ фæкæсы, цыма уый йемæ ахæссы æрдзы æппæт рæсугъддзинад дæр. Уыцы дидинæгау у нæ уарзон актер Уататы Бибо дæр.
Хурбон арв куыд ныннæры, уыйау 2000 азы Уæлахизы бон, 9 майы, Ирыстоныл айхъуыст фыдуацы хабар: йæ тæккæ лæджы кары бацæугæйæ, æваст цардæй ахицæн, адæм бирæ кæй уарзтой, сценæйы фидауц кæй хуыдтой, кæсынæй æмæ хъусынæй кæмæ не ʼфсæстыты, уыцы номдзыд актер, зынгæ æхсæнадон архайæг, Уæрæсейы æмæ Цæгат Ирыстоны адæмон артист, диссаджы зарæггæнæг, æцæг ирон лæг Уататы Бибо. Фæлæ кæд абон не ʼхсæн нал ис, уæддæр цæргæйæ баззад нæ зæрдæты. Абон дæр йæ ном, йæ фарн сты æвидигæ.
КЪУДУХТЫ Маринæ