Операцион уатæй рахызт æмбискары лæг урс халаты æмæ иудзæвгар лæугæйæ аззад. Абон дæр та, цалдæр сахаты чи ахаста, ахæм уæззау операци скодта æмæ тынг бафæллад. Фæлæ нырма йæ куыст нæ фæцис. Йæ рынчынтыл æй азилын хъæуы, фена сын сæ уавæр, кæннод нæ баулæфдзæн. Араст ис палатæтыл зилгæ æмæ йæ рынчынты лæмбынæг сгаргæ. Медицинон хоты дæр нæ бахъыгдары, афтæмæй кæмæн йæ туджы æлхъывдад, кæмæн йæ тæвд абары, кæмæн йæ дзаумæттæ кæнынæн аххуыс кæны, афæрсы сæ, сæхи куыд хатынц, уымæй. Стæй канд йæхи рынчынтæн нæ, фæлæ рохуаты нæ ныууадзы иннæты дæр.
Царды бирæ хъæугæ дæсныйæдтæ ис. Кæцы фæнды дзы равзар, се ʼппæт дæр æмхуызон тынг хъæуынц адæймаджы. Фæлæ дзы, мæнмæ гæсгæ, дохтыры, уæлдайдæр хирурджы куыстæй ахсджиагдæр иу дæр нæй. Адæймаджы цард вæййы хирурджы къухты. Вазыгджын организмы алы лыстæг тугдадзинмæ æвналгæйæ гыццыл уæлдай змæлд, гыццыл рæдыд дæр рынчынæн æрхæсдзæн мæлæт кæнæ сахъатдзинад.
Горæтгæрон районы сæйраг рынчындоны хирург-гастроэнтеролог Багаты Геннадийы хуызæттæ, æвæццæгæн, адæмы хæрзæбонæн райгуырынц. Уый цал адæймаджы байста мæлæты дзæмбытæй, цалæн радта цард, уыдонæн нымæц дæр нæй. Aидæны дохтыр райгуырдис Къахеты. Йæ мад Плион æмæ йе ʼфсымæр рынчынтæ хастой æмæ, уыдонмæ кæсгæйæ, лæппу хæрз гыццылæй аскъуыддзаг кодта дохтыр кæй суыдзæн æмæ йæ хъарутæ радта ахуырмæ. Скъолайы фæстæ йæ фæнд конд уыди – хъуамæ суа дохтыр.
Ныртæккæ сын ахуырæн алы фадат дæр ис, фæлæ сæ фылдæры нæ фæнды. Афтæ куыд хъуамæ тырнай ахуыры бæрзæндтæм æмæ æвддæсаздзыдæй, картæйыл Челябинск ссаргæйæ, афтид дзыппæй, æвзаг нæ зонгæйæ, уырдæм фæцæуай медицинон институтмæ.
«Ме ʼмбал лæппу Дудайты Амыран дæр мемæ уыд, уый дæр Челябинскы медицинон институтмæ фæндыд, фæлæ уымæн дæр мæнæй хъауджы йæ дзыппы ницы уыд. Поездмæ билеттæ куы æлхæдтам, уæд нæ бафарстой, плацкарт æви купе, зæгъгæ. Æз нæ зыдтон цы сты, уый æмæ, купе, зæгъгæ, фæкодтон. Билеттæ уæйгæнæг нын нæ мæгуыр фадыварцмæ æрбакаст, бадис кодта, фæлæ нæм уæддæр билеттæ ралæвæрдта. Афтæмæй нæ кадавар капеччыты фылдæр хай билеттыл ацыд», – мысы Геннади.
Тынг зынтæй ныххæццæ сты бынатмæ, фæлæ, кæй зæгъын æй хъæуы, уыцы аз нæ бахаудтой. Геннади кæд скъола хорз бæрæггæнæнтыл фæцис каст, уæддæр æй зыдта, уыцы зонындзинæдтимæ медицинон институтмæ нæ бахаудзæн. Бынтон зындзинæдтæ йын æвзарын кодта, уырыссаг æвзаг фаг кæй нæ зыдта, уый. Багайы-фырт æмбæрста, куы аздæха, уæд æнæ ахуырæй баззайдзæн. Самал кодта астазон скъолайы аттестат, афтæмæй ногæй бацыд æхсæвы ахуырмæ. Куыд зæгъы, афтæмæй уым цалдæр мæймæ цы зонындзинæдтæ райста, уыйас иуæндæс азмæ скъолайы нæ райста. Фæлæ ахуырæй дарддæр истæмæйты дæр цæрын хъуыд. Куыста, афтæмæй йæхи цæттæ кодта фæлварæнтæм.
Æмæ йæ бирæ фыдæбæттæ æнæхъуаджы нæ фесты. Бахауд, стыр конкурс кæдæм уыд, Челябинскы уыцы зындгонд медицинон институтмæ. Бахауд æнæ æхца, æнæ фæкæсæгæй. Йæ бинонтæ хъуыддаг базыдтой, тел сæм куы арвыста, бахаудтæн, зæгъгæ, æрмæстдæр уæд. Канд хаугæ нæ, фæлæ цыбыр рæстæгмæ исын райдыдта уæлдæр къæпхæны стипенди.
1976 азы йæ ахуыр куы фæцис, уæд кусынмæ æрвыст æрцыд хæстæгдæр горæт Миассмæ. Уым суанг 1998 азмæ фæкуыста Æвæстиаты хирургийы хайады хицауæй. Уыйас рæстæг цас адæмы ралвæста мæлæты дзæмбытæй, уыдон дардыл дзуринаг сты. Æппæты зындæр хайады-иу хатт бон цалдæр операци кæнын дæр бахъуыд. Мæймæ-иу фæндзайы бæрц баисты. Уым операцитæ кодтой сывæллæттæн дæр. Уæды заманы ныры хуызæн техникæ нæма уыд, фæлæ курдиатджын хирург иунæг хатт дæр нæ фæрæдыд. Уæдмæ рынчындоны сæйраг дохтыр Владимир Макаровы кусынмæ фæхуыдтой Челябинскмæ Æнæниздзинад хъахъхъæнынады министрæй. Уый уайтагъд йæ хуыздæр хирурджы æрцагуырдта æмæ йæ кусынмæ фæхуыдта уыцы горæты сывæллæтты рынчындоны сæйраг дохтырæй. Фæлæ Багайы-фырт цæхгæр не сразы: «Æз хъуамæ адæмы дзæбæх кæнон, гæххæттытимæ мæ ницы хъуыддаг ис!».
Куы бафарстон Геннадийы, дæ бæрнон куысты тынгдæр дæ зæрдыл цы баззад, зæгъгæ, уæд хъуыдыты ацыд. Уал азмæ цас сарæзта, уыдон чи бахъуыды кæндзæн. Фæлæ дзы уæддæр йæ зæрдыл цыдæртæ æрлæууыд:
«Миассы рынчындоны изæры мæ куыст фæдæн. Кæд рахизæн æндæр рæтты уыд, уæддæр цæмæндæр мæ фæндаг ракодтон рынчынтæ исæн уатыл. Уым каталкæйыл хуыссыд æрыгон лæппу карды цæфтимæ. Йемæ ничиуал архайдта, амард, зæгъгæ, йæ аиуварс кодтой, цæмæй йæ моргмæ аласой. Æз æй асгæрстон æмæ дзы, æцæгдæр, пульс бæрæг нал уыд, ныцъцъæх ис. Араст дæн мæ фæндагыл. Фæлæ мæ зæрдæ æнцой нæ зоны, мæ къах мæ фæстæмæ хæссы. Фездæхтæн æмæ загътон, тагъд æй операцион уатмæ куыд аласой. Мæхи æхсыны æмæ рынчынæн наркоз кæныны рæстæг нал уыд. Фæлыг æй кодтон, зæрдæйæн массаж кæнын райдыдтон æмæ чысылгай скуыста. Стæй уæд бавнæлдтон операци кæнынмæ. Лæппу абон дæр у æнæниз æмæ мæ нæ рох кæны».
«Иннæ хатт та авдаздзыд сывæллонæн чидæр аппендициты операци скодта, хорз нæ рауад æмæ йын перитонит райдыдта, – мысы дарддæр Геннади. – Æрбаластой йæ уæззау уавæры, йæ гуыбынмæ йын бавналæн нал уыд. Операци ахаста дæргъвæтин рæстæг, мæ куыст бакодтон, фæлæ сывæллон бирæ туг фесæфта, тæссаг уыд йæ цардæн, фæлæ æмбисæхсæв туджы стæм къорд нæ бон ссарын нæ уыд. Мæ операцион инструменттæ æрæвæрдтон æмæ сывæллоны фарсмæ æрхуыссыдтæн. Нæ туджы къорд иу разынд æмæ йæ сабийæн куыд хъуамæ бахæлæг кодтаин. Абон дæр дард Миассæй ардæм уыцы бинонтимæ нæ бастдзинад нæ сафæм». Æмæ ахæмтæ цас æмæ цас сты.
1991 азы йæ æнæзæрдæхудт куысты тыххæй Геннади сси уæлдæр къæпхæны дохтыр-хирург.
Миассы уал азы стыр фæлтæрддзинад райста Багайы-фырт, фæлæ йæ зæрдæ Ирыстонмæ æхсайдта. Фæндыд æй йæхи адæмæн дæр исты балæггад кæнын æмæ 1998 азы йæ бинонтимæ æрцыд Цæгат Ирыстонмæ. Фондз азы бакуыста Беслæны рынчындоны хирургæй. 2003 азæй фæстæмæ та кусы Октябрыхъæуы районы рынчындоны хирург-гастроэнтерологæй. Операцитæ кæны ахсæнтыл, тъæнгтыл, масты дзæкъултыл, грыжæтыл… Ам байгом кодта кафедрæ дæр æмæ ахуыр кæны студентты. Ирыстоны фыццагдæр Багаты Геннади райдыдта масты дзæкъулыл Прутковы мадзалæй операци кæнын. Бынæттон наркоз скæнгæйæ, буар чысыл фæлыг кæны, афтæмæй йæ куыст бакæны. Рынчын уыцы бон дæр йæ къахыл слæууы.
Багайы-фыртмæ æххуысагур цæуынц канд Ирыстоны къуымтæй нæ, фæлæ сыхаг республикæтæй. Æрмæст йæ уæздандзинад æмæ фæлмæн дзыхы ныхасæй дæр адæймаджы низтæ фæсуры.
Уæдæ медицинон хотæ дæр стыр æхсызгонæй кæнынц Багайы-фырты кой. «Хæрзæгъдау, уæздан, æнæзивæг адæймаг, хуыцауæй ратгæ хирург, рынчынты зæрдæтæм йæ миниуджытæй уайтагъд фæндаг ссары. Диссаг уый у æмæ йæ рынчынтæн се ʼппæтæн дæр бахъуыды кæны сæ нæмттæ. Рынчыны мах æххуыс куы бахъæуы, уæддæр æй арæх йæхæдæг бакæны, цæмæй мах ма бахъыгдара», – дзуры мын медицинон хо Гæбæраты Анжелæ.
Йæ бирæ азты фæллойы тыххæй дыууæ азы размæ Геннадийæн лæвæрд æрцыд Цæгат Ирыстоны сгуыхт дохтыры кадджын ном, фæлæ йæхи кой кæнын нæ уарзы, æрмæст мын æппæлы йе ʼмкусджытæй: «Иу кауыл мих ничи бийы. Хорз дохтыртæ Ирыстоны бирæ ис. Мæн дæр амонд фæцис æмкусджытæй. Рынчынты сдзæбæх кæныныл зæрдиагæй чи архайы, уыцы фæлтæрд дохтыртæ сты, операцион хайады хицау Абайты Барис, иннæ хирургтæ Икъаты Юри, Андроник Гаспарян æмæ иннæтимæ. Кæй ранымадтон, уыдон сты уæлдæр къæхæны æмæ республикæйы сгуыхт дохтыртæ. Нæ медицинон хотæ дæр сты, йæ куыст хорз чи зоны, ахæмтæ».
Багаты уазæгуарзон хæдзарæй мæ мæ къах нал хаста. Уымæн æмæ æнгом бинонты хæдзары ис фарн, амонд æмæ бæркад. Геннадийы бинойнаг Хъæцмæзты Нанули йæ царды сæйраг нысаныл банымадта йæ цардæмбалæн æххуыс кæнын æмæ сæ иунæг фырты раст фæндагыл сæвæрын. Æмæ йын уый бантыстис. Геннади кæддæриддæр хаты йæ бинонты æххуыс æмæ йын уый хорз ахъаз у йæ куысты.
Цæуыны размæ ма иухатт мæ цæст ахастон, Багаты Геннади фæндзай азы бæрц йæ удуæлдай куыстæй цы тыллæг æркарста æмæ Нанули халгай кæй фембырд кодта, йæ уыцы æнæнымæц хæрзиуджытыл: республикæйы Сгуыхт æмæ Уæлдæр къæпхæны дохтыры æвдисæндартæ, æнæнымæц дипломтæ, грамотæтæ, Кады гæххæттытæ, газеттæй лыг уацхъуыдтæ, йæ рынчынты арфæйы писмотæ… Уыдон сты горæт Миасс æмæ нæ республикæйы Хицауады, медицинæйы къабазы разамынды номæй, рынчынтæй, мыхуыры органтæй. Иууыл зæрдæмæхъаргæ дæр дзы сты, кæй сдзæбæх кодта, уыцы сывæллæтты къухтæй фыст бузныджы ныхæстæ.
Фæлæ Багаты Геннадийæн сæйраг хæрзиуджытæ не сты, фæлæ адæмы хорзæх. Уымæй та хайджын у.
Джусойты Нинæ