Филологон наукæты доктор, Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон университеты уырыссаг литературæйы кафедрæйы профессор, Цæгат Ирыстоны наукæйы сгуыхт архайæг, Уæрæсейы Федерацийы наукæйы сгуыхт архайæг Салæгаты Зояйы райгуырдыл сæххæст 100 азы.
Адæймаг, дам, у йæ адæмы фæдон, фæлæ стыр æвæрд куы бахæссы йæ дзыллæйы хæзнадонмæ, уæд ис афтæ зæгъæн, æмæ свæййы йæ фидæн дæр. Ацы арфæйæ у æххæстгонд Салæгаты Мироны чызг Зоя дæр. Уый фæдыл уæ абон, нæ зынаргъ газеткæсджытæ, базонгæ кæндзыстæм йæ цард æмæ сфæлдыстадимæ.
Педагогон институт каст фæци 1946 азы иттæг хорз бæрæггæнæнтимæ. Кæддæриддæр ын табуйаг уыд йæ ахургæнæг, поэт Дзанайты Иваны (Нигеры) сыгъдæг ном. Салæгаты чызг фыццаг фæллойадон къахдзæфтæ цы университеты акодта, ууыл йæ зæрдæ никуыуал сивта. Абоны ахуыргæндтæн сæ бон у пайда кæнын алыхуызон архивтæй, фæлæ уый куы райдыдта йæ наукон куыст, уæд уыдон уыдысты тынг кадавар æмæ зонадон кусджытæ архивтæн бындур æвæрдтой сæхæдæг. Хъуыдис æй адæмы ‘хсæнмæ цæуын, йæ куыстæн æрмæг агурын, иртасын, фыссын. Тынг æхсызгон-иу ын уыд адæмимæ дзурын, сæ мысинæгтæ æмбырд кæнын. Хохæгтæ йын дзырдтой рагон царды хабæрттæ, æмæ афтæмæй дзыхæйдзургæ сфæлдыстады уацмыстæ хаста адæмы размæ. Ныртæккæ дæр ма йæ хæдзары архивы ис фенæн уыцы фыстыты иу хай.
Фольклорон æрмæгыл биноныг куыст кодта лекцитæй уæгъд рæстæг æмæ бæллыд, йæ хъарутæ иууыл наукон куыстæн кæд ратдзæн, уыцы рæстæгмæ. Йæ фæллад суадзынмæ йæ никуы равдæлд – иудадзыг студенттæн каст мидисджын лекцитæ. Уыдоны аив дзыккубыд кодта адæмон сфæлдыстад æмæ уырыссаг литературæйы фарстатæ. Йæ лекцитæн сæ сæйрагдæрты темæтæ уыдысты «Лев Толстой æмæ Кавказ», «Лев Толстой – уырыссаг критикæйы», арæзта сæрмагонд цымыдисаг семинартæ «Евгений Онегин», «Пушкин æмæ Кавказ», Лев Толстойы «Война и мир», уыд дæсны разамонæг студентты æмæ аспирантты наукон куыстытæн. Уыдис университеты литературон диссертациты советы уæнг. Дæс азæй фылдæр Зоя уыд фæсарæйнаг литературæйы кафедрæйы сæргълæууæг. Наукон куыстмæ сразæнгард кодта бирæ кæстæрты, рауад сæ хорз ахуыргæндтæ.
Студенттимæ кусгæйæ, Салæгаты Зоя архайдта, цæмæй сæм фæзына филологон хъуыдыгæнынад – сæ дæсныйады уый у сæйрагдæр. Æмдзæвгæтæ чи фыста, уыцы студенттимæ йын уыд уæлдай зæрдæхæлар ахастдзинæдтæ. «Поэт чи у, уый иннæты хуызæн хъуамæ ма уа», – афтæ дзырдта Зоя. Йæ студенттæ уыдысты Мæхæмæтты Ахуырбег, Хъодзаты Æхсар, Дзасохты Музафер, Малиты Васо, Джыккайты Шамил, Хозиты Барис æмæ æндæртæ. Фæстæдæр йæ зæрдыл дардта иууыл хуыздæр студентты дæр, цин сын кодта сæ æнтыстджын къахдзæфтыл.
Уыцы азты, ома райдианы, ирон адæмон сфæлдыстад иртасын Салæгаты чызджы фæсонæрхæджы дæр нæма уыд.
28-аздзыдæй 1951 азы бацыд аспирантурæмæ, равзæрста уырыссаг литературæ. Ирыстонæй рацæугæ сылгоймагæн уый уыцы рæстæг уыдис стыр æнтыст. Разамонæг та йын уыд хъуыстгонд литературæиртасæг, археолог, этнограф, кавказиртасæг Леонид Семенов.
Йæ кандидатон диссертацийы темæ уыдис «Хетæгкаты Къоста æмæ ирон адæмон сфæлдыстад», æмæ йæ æнтыстджынæй бахъахъхъæдта Лениграды Пушкины Хæдзары. Советы
уæнгтæ – номдзыд профессортæ, ахуыргæндтæ, семæ Абайты Васо, афтæмæй, – стыр аргъ скодтой йæ наукон куыстæн. Æрыгон ахуыргондыл уый базыртæ басагъта, æмæ уæлдай разæнгардæй бавнæлдта йæ сæйраг наукон архайдмæ. Афтæмæй рухс федта йæ ахъаззаг куыст «Ирон адæмон сфæлдыстад».
Университет къæрцхъус уыдис Салæгаты ахуыргонды фæллæйттæм, мыхуыры йын рацыд наукон уацты цыппар æмбырдгонды. Мироны чызг уыдис сæдæ наукон куысты автор, уыдонимæ – библиографион хæзна, монографи «Хетæгкаты Къоста æмæ ирон адæмы сфæлдыстад». Уыцы фарстайыл ма Зоя йæ студенттимæ куыста фæстæдæр.
1970 азы рауагъта «Ирон прозæйы тыххæй цыппар этюды». Уым иртæста ирон литературæйы рæзты æууæлтæ. 1980 азы йын рацыд уац «Нузайлаг фыстæй романы онг». Уым та дзуры ирон дзырдаивады агурæнтыл, жанрты арæзтыл. Салæгаты Мироны чызг удуæлдай куыст бакодта йæ докторон диссертацийыл, схуыдта йæ «Генезисы лыггæнинаг фарстатæ æмæ ирон прозæйы райрæзт». Йæ куыст тынг æнтыстджынæй бахъхъахъхъæдта Мæскуыйы Наукæты академийы дунеон литературæйы институты. Нæ литературæ ХVIII æнусы райдиан йæхицæн бындур кæй сæвæрдта, уый ирдæй равдыста рагон фыстытæй, аргъæутты къухфыстытæ æмæ чингуытæй. Уый размæ ирон литературæйы фæзынд хастой ХIХ æнусмæ. Зояйы уацтæ баст уыдысты Брытъиаты Елбыздыхъо, Цæлыккаты Ахмæт æмæ иннæ классикты нæмттимæ. Уæдæ йын мидисджын уацтæ рацыд уырыссаг фысджытæ Чехов, Достоевский, Белинский, Шевченко æмæ æндæрты юбилейты фæдыл дæр. Æмæ-иу сыл стыр æхсызгонæй сæмбæлдысты газет «Социалистическая Осетия»-йы кæсджытæ. Салæгаты Зояйы Уæрæсейы нымадтой Цæгат Кавказаг литературæйы ахсджиаг фарстатæ æмæ Кавказаг-уырыссаг литературон бастдзинæдты экспертыл. Тынг бирæ хъарутæ æмæ рæстæг хардз кодта диссертицитæ æмæ чингуытæн рецензитæ фыссыныл. Уыдон иууылдæр уыдысты биноныг, ахадгæ. Дæнцæгæн æрхæссын æмбæлы Малиты Георгийы тыххæй бирæвæрсыг æрмæг дæр, йæ цард æмæ йын сфæлдыстады фæзилæнтæ цымыдисаг хуызы равдыста.
Кад æмæ цард æмбæлццæттæ сты – Салæгаты Зояйы наукон архайдæн стыр аргъ скодтой бирæ паддзахадон хæрзиуджытæй.
Мироны чызг 1995 азæй 2006 азмæ æмрæстæджы куыста нæ сæйраг университеты æмæ Цæгат Ирыстоны гуманитарон æмæ социалон-иртасæн наукон институты. Мыхуырмæ бацæттæ кодта дæс чиныджы. Уæрæсейаг чиныгкæсæгæн базонын кодта фæсарæнты цæрæг, ирон литературæ æмæ журналистикæйы классик Цæлыккаты Ахмæты уацтæ. Сæ фыццаг рауагъдмæ ныффыста не ‘мзæххоны тыххæй стыр очерк.
Фæлæ уæддæр йæ ахъаззагдæр æнтыстыл нымад у куыст «Ирон адæмы сфæлдыстад», æмæ йыл ногæй бакуыста 90-æм азты райдиан, бахаста йæм ног фольклорон æрмæджытæ, фæхъæздыгдæр æй кодта дзырдуатæй æмæ нырыккон библиографийæ. Йе ‘мвæзад, йæ ахадындзинадмæ гæсгæ йæ схонæн ис нæ мадæлон ноггæнæн суадон.
Салæгаты Зояйы чидæриддæр зыдта, кæимæ куыста, кæй ахуыр кодта, уыдон æй уарзтой, кад ын кодтой. Зæрдæхæлар, рæстуд, кæддæриддæр æххуысмæ цæттæ, æвæджиауы ахуыргонд – ахæм адæймаг уыдис.
Йæ рухс сурæт цæрдзæн нæ адæмы зæрдæты. Йæ диссаджы куыстытæ та ног фæлтæртæм хæсдзысты фыдæлты алæмæты тауинаг.