Куыд зонæм, афтæмæй наркомани у куыд æнæниздзинад хъахъхъæнынады, афтæ æхсæнады ахсджиагдæр æмæ риссагдæр фарстатæй иу. Абон бирæтæ наркотиктæ, психотропон æмæ токсикон препараттæй кæй пайда кæнынц, уый æрмæст иугай адæймæгты нæ, фæлæ æппæт Ирыстоны, не ʼхсæнады вазыгджындæр фарста у.
Иугæр базыдтат, уæ сывæллон наркотиктæй пайда кæны, уый, уæд ын зонд ма амонут, стæй йæм æртхъирæн дæр ма кæнут æмæ йæ ма ʼфхæрут. Хуыздæр у йæ фарсмæ æрбалæууын, йæ хъысмæтыл ын ахъуыды кæнын. Цас тагъддæр ссарат сæрмагонд æххуыс, уыйас хуыздæр.
Зæрдыл дарын хъæуы уый, æмæ наркотиктыл къух сисынæй адæймаг фыццаджыдæр бахъахъхъæндзæн йе ʼнæниздзинад, хорз ахастдзинæдтæ йæ хæстæджытимæ æмæ ʼмбæлттимæ, йæ сывæллæттæ гуырдзысты æнæнизæй, йæхæдæг та алкæддæр уыдзæн сæрибар. Ацы хъылмайы ныхмæ нæ республикæйы карз тох рагæй цæуы.
Æрæджы æхсæнадон организаци «На светлой стороне»-йы хъæппæрисæй Tелеграмы скуыста сæрмагонд бот. Республикæйы цæрджыты æмæ уазджыты бон у номсусæгæй наркотиктæ парахатгæнджыты тыххæй фехъусын кæнын. Кæд искуы федтой сæ рекламæ кæнæ хъусынгæнинаг (зæгъæм, искæй хуыдтой наркотиктæй фæхъæстæ уæвынмæ), уæд сæ бон у уыцы хабар фехъусын кæнын ацы социалон хызы.
«Кæм цæрæм, уым хъуамæ наркотиктимæ тох кæнæм, уæлдайдæр та сæ чи парахат кæны, уыдонимæ. Абон уый у нæ царды иууыл ахсджиагдæр хъуыддаг. Куыд зонæм, афтæмæй Уæрæсейы иннæ регионты ахæм боттæ нæма ис. Мах стæм фыццæгтæ. Нæ зæрдæ дарæм, номсусæгæй кæй архайæм, уый руаджы адæм немæ æргомдæр æмæ арæхдæр кæй архайдзысты, ууыл. Уæддæр барадхъахъхъæнджытæм ацы фарстайы фæдыл комкоммæ алы хатт нæ бадзурдзынæ», – зæгъынц ботыл бакусæг разæнгард фæсивæды минæвæрттæ.
Цахæмфæнды наркотик дæр у марг, кæцы пырх кæны æгас организмы, æмæ йын схос кæнæн дæр нал вæййы. Наркотиктæ фыццаджыдæр æндавынц нуæртты системæйыл æмæ сæры магъзыл. Уый фæстиуæгæн фæныллæгдæр вæййынц адæймаджы интеллектуалон æвзыгъддзинæдтæ. Сæры магъзы цы ивддзинæдтæ æрцæуы, уыдонæн абарæн ис шизофренияимæ: фæивы адæймагæн йæ уагахаст дæр, свæййы уæнгуагъд, мадзура, ницæмæуал фæцымыдис кæны. Æмгæрттæ дзы сæхи хизын райдайынц. Куыд сæры магъзæн, афтæ адæймаджы психикæйæн дæр кæронмæ схосгæнæн нал вæййы, куы нæуал сæ пайда кæна, уæд дæр.
Наркотиктæ зианхæссæг кæй сты, уый хорз æмбары алчидæр, уымæ гæсгæ нæ сæйрагдæр хæс у фæсивæды хъомыладмæ фылдæр цæстæнгас дарын. Алы мыггаджы дæр хъуамæ зоной, се ʼхсæн раст фæндагыл чи нæ лæууы, уыдоны, æмæ семæ кæной сæрмагонд куыст.
Наркомани, карз нозт тынг тæссаг сты æхсæнадæн. Цæмæй сыл фæуæлахиз уæм, мауал нын халой нæ фæсивæды, уый тыххæй хъуамæ нæ хъарутæ баиу кæнæм, уымæн æмæ ацы æппæрццæг æууæлтæ фæзынынц ахæм ран, фæтк æмæ æгъдау, иумæйаг æхсæнадон æмбарындзинад кæм нæй, закъонтæ кæм нæ кусынц.
Адæмы зондахаст хъæуы саразын сæ ныхмæ, иудадзыг сын дзурын æмæ сæ æууæндын кæнын хъæуы, наркомани, карз нозт æмæ иннæ фæзындтæ нацийы фыдбæллæх кæй сты æмæ сæ хи хъахъхъӕнын кæй хъæуы. Уыдон нын скъуынынц нæ уидæгтæ, куынæг кæнынц нæ фæсивæды цардбæллон удтæ. Уымæ гæсгæ сæ ныхмæ хъæуы æппæтадæмон тох расидын.
Хъыгагæн, фæстаг рæстæг нæ адæмæн фæлæмæгъ сæ къæрцхъусдзинад царды ацы удхор æмæ æвирхъау фæзындтæм. Наркомани хонынц фæсивæды низ, фæлæ йæм æмхиц сты ас адæм дæр. Наркотиктæ чи уæй кæны, уыдоны ʼхсæн ис сылгоймæгтæ дæр, æмæ нæ уый æфтауы уæлдай катайы. Наркомани бирæтæн ссис, стыр æхцатæ кæмæй аразынц, ахæм амал. Æмæ не ʼппæты бæллæхтæ дæр баст сты ацы проблемæимæ.
Дыууæ æмбарынады – хистæр æмæ кæстæр – рагзаманты бæрæг фæлгæтты æмдзыд кодтой. Цæвиттон, кæстæр-иу куы фæрæдыд, уæд ын хистæр комкоммæ уайдзæф нæ кодта, нæ йæ дæлдзиныг кодта иннæты цур. Иуварс-иу æй акодта æмæ йын-иу бамбарын кодта, раст кæй нæ бакодта, уый. Кæд-иу цалдæрæй уыдысты, уæд-иу «афтæ аив, хорз нæу» алкæмæн дæр уыд зонд зонынæн. Хаттæй-хатт та-иу арфæйы хуызы бауайдзæф кодта: «Дæ фыдæлтæ нымад, уæздан, фидар фæткæвæрд æмæ æгъдауыл хæст куы уыдысты…»
Кæстæр цыфæнды фыдракæнд куы сарæзтаид, уæддæр хистæр йæ маст фидис, æнæуаг ныхасæй не ʼвдыста. Уый дæр кæстæртæн цæвиттонæн хъуамæ уыдаид: рæстдзинады сæрыл дзурын, хиуыл хæцын, намысджынæй æмæ бæрнонæй уайдзæф кæнын. Хистæр кæстæрæн æгасæй дæр хъуамæ уа цæвиттойнаг, амона йын, цайдагъ æй кæна царды хорздзинæдтыл. Хорз, разагъды, хæрзæгъдау æмæ æнтыстджын хъæбултæ схъомыл кæнын стыр хæрзиуæгон хъуыддаг у, ахæм ныййарджытæн ирон адæм бæрзонд кад æмæ цыт кæнынц. Уый нæм нартæй баззад: «Уæрхæг-иу ныхасмæ куы æрбацæуа, уæд-иу уæ худтæ сисут æмæ-иу ын уæ сæрæй ныллæг акувут, – ахæм æхсарджын фырт ын басгуыхт!»
Лæмбынæг куы ахъуыды кæнæм, уæд амонд, фарн æмæ æнцойады ратæдзæнтæ сты нæ кæстæртимæ баст. Уымæй хуыздæр цы ис, дæ кæстæр хæрзæгъдау, ахуыры цæвиттойнаг, æмгæртты ʼхсæн намысджын, адæмы хорзæхæй хайджын куы уа!
Æппæт дæр ис нæхи къухы, алцыдæр у нæхицæй аразгæ, æмæ спайда кæнæм нæ рæстæгæй абон. Цæмæй нæ сабитæ цæрой амондджынæй, цæмæй фидæны фæсмонгонд ма уæм, цæмæй рæзгæ фæлтæр сомбон æдыхст уой.
КЪУДУХТЫ Маринæ