Æдзухдæр специалисттæ фæамонынц, харбызтæ августы кæронæй раздæр хæрын кæй не ‘мбæлы, уый. Уымæн æмæ рагацаурайсыны тыххæй кæцыдæр халсарыкуыстгæнджытæ æмбæлгæ бæрцæй фылдæр азоты хъацæнтæй фæкæсынц мæрмæ, стæйма, харбызтæ тагъддæр цæмæй ацæттæ уой, ахæм химион буаргъæдтæ дæр æм бахæссынц. Фæлæ харбызыл цыфæнды афондæр нæ цæст куы ‘рхæцы уынгты æвæрд æфсæйнаг чырæгты кæнæ базарты тæрхæджытыл рæсугъд амадæй, уæд нæ мондæгтæ цæуын райдайынц, æмæ сæ æнæлхæнгæ кæм фæвæййæм.
Æцæгдæр, хорз цæттæ харбыз адæймагæн у пайдахæссæг. Ис дзы, организмы æнæмæнг чи хъæуы, ахæм буаргъæдтæ: фруктозæ, сахарозæ, глюкозæ æмæ алыхуызон хæрзлыстæг хæйттæ: калийы, кальцийы, æфсæйнаджы, стæй кобальты цæххытæ. Æххуыс кæныхолестерин рахсынæн, тъæнгты микрофлорæ та нывылгонд цæуы.
Уымæй уæлдай харбыз хуыздæр кæны сойæгты ивддзинад, ис æм масттæрæн æмæ уазалдзыды ныхмæ архайды миниуджытæ дæр. Йæ 90 проценты у дон, 9 проценты та дзы ис æнцонтайæн сæкæртæ. Куыд зонæм, афтæмæй харбыз иттæг хорз сæтты дойны. Хæрæн дзы ис ныттыппыр уæвыны онг дæр, æмæ, уæд организмы цы чъизи буаргъæдтæ ныббады, уыдон æнцонæй рацæуынц. Фæлæ раггæнд харбызтæм иуæй-иу халсарыкуыстгæнджытæ химикаттæй, стæй, адхуыздæргæнæн буаргъæдтæй кæй базилынц дыууæ кæнæ æртæ тыллæджы æрзайын кæныны тыххæй, уымæ гæсгæ ахæм харбызтæ стыр зиан æрхæссынц не ‘нæниздзинадæн.
Нæ ныхас куы фæбæлвырддæр кæнæм, уæд тæссагдзинæдтæ сты æртæ: нитраттæ, пестицидтæ æмæ уæззау згъæрты цæххытæ. Фыццæгтæй маргхъæстæ фæуæн ис, фæлæ кæд, уый бæрæг нæй. Уымæн æмæ харбызимæ кæй бахордтам, уыцы нитраттæ сæхи уайтагъд нæ базонын кæнынц, æрмæст бамбырд вæййынц организмы. Иу ныхасæй, кæцы харбыз ныл бафтаудзæн ахсæны — тъæнгты низ, уый зын базонæн у. Уавæр афтæ у, æмæ нитраттæ сæхæдæг сты чысыл маргджын. Фæлæ тъæнгтæм бахауыны фæстæ микрофлорæйы архайдæй уыдон рахизынц канцерогеннон буаргъæдтæм æмæ сæ адæймаг маргхъæстæ фæвæййы. Йæ архайды бындуры организмы туаггуыр нал фæфаг кæны. Ахæм уавæры та арæхдæр бахауынц сывæллæттæ, ацæргæ адæм, зæрдæйы тугдадзинты æмæ улæфæн оргæнты низтæй рынчынтæ, æндæртæ дæр.
Нитратджын харбызæй фæрынчыны рæстæг гуыбын дон фесты, рисгæ дæр фæкæны, æмæ ахæм тыхст сахат дохтыртæ рынчынæн æдзухдæр фæамонынц ахсæн расыгъдæг кæнын. Уæззау згъæрты цæххытæ организмы куы бамбырд вæййынц, уæд дæр уайтагъд сæхи нæ равдисынц, фæлæ фæстагмæ уæвæн ис, æмæ сæхи базонын кæной алы диссæгтæй, суанг ма онкологон низтæм дæр рахизынц.
Æндæр хъуыддаг сты пестицидтæ. Уыдонæй маргхъæстæ фæуыны миниуджытæм æнхъæлмæ кæсын нæ бахъæуы: уайтагъд гуыбын риссын райдайы, тæвд схизы уæлæмæ, буар хид фесты, æмæ организм æрлæмæгъ вæййы. Кæд цыфæнды дыргътæ дæр пестицидтæй пырхгæнæн нæй, уæддæр ацы амынддзинад хъуыды дæр ничи кæны, харбызтæ тагъддæр ацæттæ кæныны тыххæй. Уымæ гæсгæ цыбыр рæстæгмæ ацы химийæн йæ бон не свæййы хицæн хæйттыл фæдих кæнын, æмæ сæ адæймаг уайтагъддæр маргхъæстæ фæвæййы.
Харбыз цæмæй пайда æрхæсса, уый тыххæй сахуыр кæнын хъæуы, куыд æй æвзарын хъæуы, уый дæр. Фыццагдæр афæлгæсын хъæуы, кæм æй æлхæныс, уыцы алыварсмæ. Базарадон бынат хъуамæ уа алырдыгæй æхгæд, æмæ сарагонды харбызтæ зæххыл кæритæй калæн нæй.
Санитарон домæнтæм гæсгæ хъуамæ æвæрд уой сæрмагонд поддонтæ кæнæ тæрхæджытыл. Уымæй уæлдай харбызы ад базоныны тыххæй йæ лыг кæнын нæ хъæуы, æгæрон бирæ бактеритæ йыл кæй нымбырд вæййы, уый тыххæй. Уæдæ нæй æгæр чысыл æмæ æгæр стыр харбызтæ æлхæнæн дæр. Фыццæгтæ цыдæр буаргъæдтæ фаг нæ бацъирынц, стыртæ та разынынц, хъацæнты бын чи фæвæййы, ахæмтæ.
БЕСЛЕХЪОТЫ Иринæ,
дохтыр