Райгуырæн зæхх… Нæй уымæй уарзондæр, зынаргъдæр. Уымæн йæ хурыскаст дæр цыма æндæрхуызон у æмæ æндæр цин хæссы зæрдæмæ. Йæ къахвæндæгтæ та сты хъармдæр, райдзастдæр. Æмæ афтæ тынг уарзон та уыд Хуссар Ирыстоны Отъреуы хъæу Фыдыбæстæйы Стыр хæсты ветеран Тогуызты Иликъойы фырт (Ерди) Георгийæн. Ам федта дунейы рухс, ам фехъуыста фыццаг хатт ирон сныхас, ирон зарæг. Ардыгæй райдыдтой йæ фæндæгтæ цардмæ, ахуыдтой йæ дард, суанг Берлинмæ.
Куыд бамбæрстат, зынаргъ газеткæсджытæ, афтæмæй мæ ныхасы сæр у абон нæ куырыхон хистæртæй иуыл, Тогуызы-фыртыл. Хъыгагæн, абон не ʼхсæн нал ис, фæлæ мæ ахæм ахсджиаг бæрæгбоны къæсæрыл бафæндыд йæ рухс ном ссарын. Цыма, знон уыд, афтæ ма ныр дæр мæ хъустыл зæлынц йæ уæздан ныхæстæ, мæ цæстытыл уайы йæ рухс, фæлæ æфхæрд фæлгонц.
Фæдисы дзæнгæрæг куы ныццагъта, уæд Георги дæр фыццæгтимæ фæраст тохы быдырмæ. Сæ чысыл хъæуæй уæд Райгуырæн бæстæ хъахъхъæнынмæ араст ис бирæ æрыгон лæппутæ. Кæй зæгъын æй хъæуы, сæ хистæртæ æмбæрстой, цы уæззау фæндагыл цæуынц, уый. Тогуызты Георги йе ʼмхъæуккæгтæм сæрыстырæй радзырдта: «Уæ зæрдæ нæм ма ʼхсайæд. Тагъд рæстæджы знаг дæрæнгонд æрцæудзæн æмæ та уæм зындзыстæм». Бирæты хъул дзы, хъыгагæн, сах нæ абадт.
Сæ райгуырæн уæзæгыл дзы сæрæгасæй чи сæмбæлд, уыдонимæ уыд мæ уацхъуыды хъайтар дæр. Кæд йе ʼнæниздзинад уым ныууагъта, уæддæр æнцад нæ бадт. Активон хайад иста æхсæнадон царды.
Кæм фæнды архайгæйæ дæр, Георги тырныдта уымæ, цæмæй йæ фæстæ ныууадза рæсугъд фæд. Æмæ афтæ уыд йæ алы къахдзæф дæр. Уый у æцæг хъæбатыр. Йæ удæй фылдæр уарзта Райгуырæн бæстæ. Мæлæтæй никуы фæтарст, абон дæр дзы нæ бон у сæрыстыр уæвын – ирон лæджы ном уыцы тугуарæн бонты дæр никуы фæчъизи кодта.
О, Фыдыбæстæ тыхджындæр у мæлæтæй. Тыхджындæр у йæ фыртты фæрцы. Фылдæр æй чи фæуарзы, уыцы хъæбултæ йæ сæрибары сæраппонд, адæмы царды сæрвæлтау нывондæн æрхæссынц сæ цард. О, цал æмæ цал æрыгон царæфтыд уды федта Георги дæр.
Æз æй мæхæдæг тынг хорз хъуыды кæнын, йæ риуыл куыд зæу-зæу кодтой алыхуызон майдантæ, ордентæ.
Куы-иу æй афарстой дæ хæстон хæрзиуджытæй дын зынаргъдæр кæцы у, зæгъгæ, уæд-иу йæ дзуапп уыд: «Хæрзиуæг хæрзиуæг у, æмæ мын цыдæриддæр радтой, уыдон иууылдæр адджын сты. Сырх Стъалыйы орден, «За отвагу», иудзырдæй, се ʼппæт дæр мæнæн зынаргъ сты, уымæн æмæ арфæ бирæйы аргъ у. Уæды рæстæджы та ахæмтæ кæй æндæвтой. Алкæй бæллиц дæр уыд, цæмæй знаг тагъддæр æрцæуа дæрæнгонд».
Гъе, ахæм аргъ кодтой ирæттæ хъæбатырдзинадæн. Уæвгæ, æмбисонды лæгдзинад дæр уымæн æвдыстой, æмæ сæ алы уæнджы дæр æгъдау кæй уыдис.
Уæдæ, 1941–1945 азты Фыдыбæстæйы Стыр хæсты рæстæджы тохы быдырты сæ хъæбатырдзинадæй цæстæвæрæн фесты ирон хæстонтæ. Дзырд «ирон» кадимæ хъуыст æппæт фронтты дæр, уымæн æмæ ирæттæ сæхи равдыстой хъæбатыр æмæ раст хæстонтæй. Райгуырæн бæстæ тæссаг уавæры куы бахауд, уæд ирæттæ алы хатт дæр уыдысты фронты раззаг хæххыты.
Уыцы хъæбатыр хæстонтæй иу, куыд базыдтат, афтæмæй уыд Тогуызты Иликъойы фырт Георги. Хæсты фыццаг бонтæй фæстæмæ советон адæм риуæмбæрц æрлæууыдысты фашистон лæгмарты ныхмæ тохы, равдыстой стыр лæгдзинад æмæ чи никуыма уыд, ахæм хъæбатырдзинад.
Згъоры рæстæг. Тагъд бæрæг кæндзыстæм Уæлахизы 78 азы бон, æмæ ма нæм цы иугай ветерантæ баззад, уыдонæн уыдзæн мысæн бон. Кæрæдзийæн та фæкæндзысты сæ тохы хабæрттæ, æрымысдзысты сау быдыры се ʼмбæлттæй цы æдзард салдæттæ баззад, уыдоны рухс ном. Афтæ уыд æмæ хъуамæ уа кæддæриддæр. Нæй сын рохгæнæн, уый хыгъд сын хъæуы аргъ, кад кæнын.
О, рох нæ ма хъуамæ уой, уымæн æмæ уыдон сæ сонт тугæй æрхастой махæн, ныры фæлтæрæн, сабырад. Хуыцау ахæм хæст мауал рауадзæд. Нæ фæсивæд хистæрты фæндиаг рæсугъд фæндæгтыл цæуæнт!
Къудухты Маринæ