Алчидæр æй зоны, æстдæсæм æнусы Туалгомы минæвæрттæ кæй райдыдтой Ирыстон Уæрæсеимæ баиу кæныны хъуыддаг, сæ баиу кæнынæй æрбангом сты æппæт ирон адæм дæр.
Нацийыл, паддзахады хъысмæтыл чи хъуыды кодта, сæ зонд, сæ хъуыдытæ абон дæр Ирыстоны рæзтыл кæмæн ахады, уыцы фарны лæгтæн сæ фылдæр Туалгомæй рацæугæ кæй сты, уый дæр хуымæтæджы нæу.
Магкаты Зураб, Вола Тлиаг, Хъесаты Павел, Гæдиаты Секъа, Хетæгкаты Къоста, Гасситы Афæхъо, Томайты Мæхамæт, Колыты Аксо, Санаты Дзантемыр æмæ Гацыр, Дзанайты Иван (Нигер), Калоты Зауырбег, Гуыбаты-Хетæгкаты Георги, Плиты Иссæ, Кучиты Юри, Абайты Васо, Дзанайты Азанбег, Абойты Зауырбег æмæ бирæ æндæртæ сты, куыд Ирыстоны, афтæ Уæрæсейы сæрыстырдзинад дæр.
Уыдон сæ цард снывонд кодтой бæрзонд паддзахадон æмæ национ нысантæн, национ хъуыддæгтыл тохæн, æмæ сæ нæмттæ абон дæр ирон фæсивæды разæнгард кæнынц сгуыхтдзинæдтæм Ирыстоны æмæ Уæрæсейы сæрвæлтау. Ирон адæмы æнгомдзинадыл архайгæйæ, уыдон сæ фæстæ ныууагътой, æппæт Ирыстоны адæмы иу чи кæны, ахæм æвидигæ фарны хæзнатæ.
О, ирон адæм куы разæрдысты, уæдæй абонмæ цæрынц æмæ ирвæзынц Хуыцауы, сæ хорз æгъдауы, æфсармы æмæ лæгдзинды руаджы. Адæймаг æгъдауджын æмæ кадджын вæййы, йæ бинонты æмæ адæмы куы ‘мбара, куы цæра хи фæллойæ, Райгуырæн бæстæ куы уарза, æрмæстдæр уæд. Ирыстоны та, ацы миниуджытæй æххæст чи у, ахæм кадджын лæгтæ бирæ ис. Хуыцауы комы уддзæф кæмæ хæццæ кæны, æрдз дзырдамондæй кæй фæхайджын кодта, ахæм фæрнджын адæймæгты номхыгъдмæ хауы Джиоты Хъазыбег дæр. Йæ хуымæтæг зæрдæйы уагахастæн æмæ йæ уды рæстаг скондæн кæрон нæй. Цард цард у, алы адæймагыл дæр хæс æвæрд ис, фæлæ уыцы хæс алчи æмхуызон не ‘ххæст кæнынц. Джиойы-фырт тырны уымæ, цæмæй йæ арфæйаг хъуыддæгтæй йæ адæмы зæрдæ райа. Цы фæзминаг куыстытæ кæны, уыдон та адæмæн зындгонд сты.
Фарн хистæрæй кæстæрмæ цæуы, уый æмбаргæйæ, архайы, цæмæй Ирыстоны рæзтыл чи архайы æмæ архайдта, уыдоны нæмттæ цæрой æнусмæ.
Абон уын уæ размæ, нæ зынаргъ газеткæсджытæ, хæсæм Магкаты Зурабы фæдыл йæ хъуыдытæ.
ИРОН АДÆМЫ
ХРИСТОФОР КОЛУМБ
Ирыстон йæ лæгдæртыл зарджытæ зары,
Дзыллæйæн аразынц уыдон сæ кад.
Алы ирон дæр йæ зæрдæйыл дары,
Чи сын ыскодта æнусмæ фæндаг
Иу дзы уыд Магкатæй – хохаг цæргæсау,
Ратахт Уæлладжыры комæй бæрзонд.
Афтæ йæ уазтæй, йæ лæггад, йæ хæрзтæй –
Феввахсдæр Ирæн йæ арфæйаг бон.
Еропæйы цæрæг адæмæн Христофор Колумб байгом кодта Амырычы континент, æмæ уый руаджы бирæ адæмыхæттытæ ссардтой сæхицæн ног цæрæнбынат, кæцытæн фадат фæцис саразын æнæхъæн æмæ хицæн паддзахадтæ. Афтæ Магкаты Зураб дæр ХVIII æнусы Зæрæмæджы уæзæгæй уæрæх фæндаг айгæрста Уæрæсемæ, сбаста ирон адæмы хъысмæт стыр бæстæйы иннæ дзыллæтимæ. Магкаты Зураб – æрвыст лæгты хистæр. Рацыд Зæрæмæгæй, зыдта уырыссаг, гуырдзиаг, кæсгон æвзæгтæ. Уыд политикон дипломат.
Ныр абон мах, ХХ1 æнусы цæрджытæ, фидарæй зæгъæм: уыцы фæндаг канд Уæрæсемæ нæ, фæлæ алцæмæйдæр фæрныгдæр кæй разынд.
Уый фæрцы ирон адæм бахъахъхъæдтой сæ культурæ, се ‘взаг, баззадысты этносæй, схызтысты ахуыры æмæ царды бæрзæндтæм. Уымæ гæсгæ Зураб у канд Магкаты нæ, фæлæ æгас Ирыстоны хъæбул дæр, æмæ йæ кады ном æрымысын хæс у æппæт Иры дзыллæйæн дæр. Сæ номæй арфæ кæнæм Магкаты номгæнæгæн:
Зæгъæм зæрдæбынæй Зурабæн:
– Дæрддзæф кæй разынди дæ фæд.
Нæ Ирæн номмысгæйæ абон
Мыкалгабыртæ ‘ххуыс кæнæд.
Фыдыбæстæн Хуыцауы амынд:
– Æрфæнау разынди дæ фæд.
Нæ Ирæн агуырдтай ды амонд
Æмæ куы сæххæсти дæ фæнд.
Фæрныг Ирыстоны къæсæртæ
Кæны бæрнондæр мах дæ ном.
Æмæ Ирыстоны кæстæртæ
Уыдзысты ног дуджы цардхъом.
Бæрзонд хæссæм дæуæй нæ сæртæ,
Ныр дæр ма у дæ бар нæ ком.
Уырны нæ, ‘ппæт Иры кæстæртæ
Хæсдзысты кадджынæй дæ ном.
Къудухты МАРИНÆ