Куыд зонæм, афтæмæй ирон номдзыд адæмон поэт, ирон аив литературæйы æмæ æвзаджы бындурæвæрæг, фыццаг ирон профессионалон нывгæнæг, зынгæ æхсæнадон архайæг Хетæгкаты Леуаны фырт Къостайы райгуырдыл 15-æм октябры æххæст кæны 165 азы. Æмæ та йæ бирæвæрсыг сфæлдыстады алыварс æрбамбырд кæндзæн, æнæкæрон уарзтæй кæй уарзта, уыцы адæмы.
Йæ кадæн цы бирæ мадзæлттæ æрцæудзæн арӕзт, уыдонæн сæ сæйрагдæр у, йæ номыл премийы лауреаты аккаг чи хъуамӕ суа, йæ курдиат чи балæвæрдта, уыдоны номхыгъд. Се ʼхсæн ис нæ абоны редакцийы уазæг Тъехты Валентин дæр, æмæ йын нæ зæрдæ зæгъы уæлахиз.
Тъехы-фырт райгуырд 1942 азы 1-æм январы Гуырдзыстоны, Хъаспы районы, Хъарапинайы хъæуы.
1959 азы каст фæцис Хуссар Ирыстоны Ксуисы хъæуы астӕуккаг скъола. 1969 азы йæ ахуыр адарддæр кодта фæсаууонмæ, каст фæцис хъæууон-хæдзарадон институты технологон факультет æмæ райста сæнтæ аразынæй инженер-технологы дæсныйад.
1961–1964 азты службæ кодта æфсады рæнхъыты «Челябинск-40», иугонд куыстуаты кондад «Маяк»-ы, куыста дзымари уадзæн заводы технологæй. 1973 азæй 1990 азмæ та куыста Гуырдзыстоны бастдзинады министрады алы куыстуæтты (УМТ, ПМК-2, ВОХР, ДСО).
Гуырдзыстоны Валентины фæндонмæ гæсгæ Сæрибары хъæуы гом æрцыд дукани, Хъарапинайы та – чингуыты кæсæндон. Йæ мадæлон æвзагыл рагæй фæстæмæ иузæрдион кæй уыд, уымæ гæсгæ Никозы хъæуы уæды рæстæджы байгом кодта ирон æвзаджы ахуыргæнæн курсытæ. Йæхи хардзæй Тъехы-фырт йæ хъæуы скодта Уастырджийы дзуары кувæндон. Фыдыбæстæйы Стыр хæстæй чи нал æрыздæхт, уыцы æдзард хæстонтæн та сæвæрдта цыртдзæвæн, стæй хæдзарон музей.
Иу ран бадын нæ зоны йæ чысылæй фæстæмæ Тъехы-фырт, алы куыст дæр хæссы йæ сæрмæ, у рæвдз. 1992–1998 азты куыста Цæгат Ирыстоны Дзæуджыхъæуы театр «Саби»-йы, уыцы-иу рæстæг ма уыд комендант, инженер-ифтонггæнæг, шофыр æмæ ма уаргъæвæрæг дæр.
1999–2000 азты куыста Дзæуджыхъæуы 11-æм астæуккаг скъолайы ахуыргæнæгæй, стæй та – тренерæй 4-æм Сывæллæтты спортивон скъолайы шашкæтæй. 1999–2016 азты йæ фæллойадон архайд адарддæр кодта УДОД-ы, РЦИ – Аланийы ахуырад æмæ наукæйы хистæр къæпхæны педагогæй.
2005 азы фæцис каст СГИ «Зонд» (нырыккон гуманитарон институт «Зонд»), бахъахъхъæдта аспирантурæ. Куыста ахуыргонд нымæрдарæй адæмон университет «Ирон культурæ»-йы.
Тъехты Валентин æнæкæрон уарзтæй уарзы ирон литературон сфæлдыстад дæр, у цалдæр чиныджы автор. Зæгъæм, Дзæуджыхъæуы рауагъдадон-полиграфион центр «Литерæ»-йы æрæджы мыхуыры рацыд йæ чиныг «Бонтæ æмæ æхсæвтæ». Чиныг аивадон æгъдауæй сфæлгонц кодта Бигъаты Дианæ, редактор та йын у поэт, Уæрæсейы фысджыты цæдисы уæнг, Хетæгкаты Къостайы премийы лауреат Хуыгаты Сергей. Æмткæй райсгæйæ йын йе сфæлдыстадæн хатдзæгтæ дæр йæхæдæг скодта. Мæнæ дзы куыд зæгъы:
– Валентин гуырдзиаг æвзаг хорз зыдта, ирон æвзаг – æвзæр, уымæ гæсгæ фыссын райдыдта гуырдзиагау. Цæгат Ирыстонмæ куы рафтыд, уæд райдыдта биноныгæй ахуыр кæнын ирон æвзаг. Фыссын дæр райдыдта ирон æвзагыл. Æрдзæй курдиатджын кæй уыд, уый йыл хæцыди размæ, уый йæ, куыд фæзæгъынц, хаста размæ. Ахуыр кодта, æхсæв-бон нæ хынцгæйæ, ирон æвзаг. Фæлæ æвзаг афтæ æнцон ахуыргæнæн нæу. Æмæ уый тынг хъыгдары Валентины.
Нырма дæр фаг нæма фæхæст ирон æвзаджы фæзилæнтыл, уый зыны йæ фыстытыл. Фæлæ уыцы фыстыты ис цыдæр рæууон улæфт, адæймаджы йæхимæ чи здахы, адæймагыл æхсызгон чи æфтауы, ахæм улæфт. Авторы уацмысты уынын йæ удызмæлд, йæ миддуне кæй фæхонынц, уый. Уый та у сыгъдæг æмæ райдзаст, уыцы миддуне. Уæлдай хорз рауадысты, чиныг «Нæ тута бæлас»-мæ цы радзырдтæ бацыд, уыдон – адæймаг сæ, куыд фæзæгъынц, кæсынæй не ʼфсæды. Хуымæтæг ирон хъæу, хуымæтæг фæллойгæнæг адæм, сæ царды уавæртæ – сæ алы боны тыхстытæ æмæ цинтæ – цæстыты раз сыстынц уыцы хъарм æмæ рæууонæй. Адæмы зæрдæмæ тынг фæцыди уыцы чиныг.
Афтæ сты æмдзæвгæтæ дæр – цыбыр æмæ хæрзхъæд. Иу бакастæй афтæ фæзыны, цыма хæрзхуымæтæг сты, фæлæ сæм дзæбæх куы æркæсай, уæд дыл сæ цыдæр хъарм æрбандзæвдзæни æмæ дæ рухс фæндтыл бафтаудзæн уыцы хъарм:
Дысоны мæйрухс мын бонæрдæм
Бирæ фæкодта дæ кой.
Рауай-ма, о чызгай, доны ʼрдæм, –
Зæрдæтæ цинтæ кæной.
Ацы чиныгмæ хаст цæуынц, мæнмæ гæсгæ, Валентины фыстытæн сæ хуыздæртæ. Афтæ мæм кæсы, æмæ ирон нывæфтыд ныхас чи уарзы, уый сæ æхсызгонæй бакæсдзæн.
КЪУДУХТЫ Маринæ