Дзиуаты Анатолийы райгуырдыл сæххæст ис 75 азы
Уый дæр уыд, Ирыстоны кад бæрзонд чи систа, ирон аивадæн удуæлдайæ чи фæлæггад кодта, стæй ирон аивады къуындæг фæлгæттæй стыр аивады тыгъдадмæ барджын æмæ сæрыстырæй чи бакъахдзæф кодта, уыцы номы лæгтæй.
Дзиуаты Анатоли – актер æмæ режиссер, Уæрæсейы Федерацийы Аивæдты сгуыхт архайæг, Цæгат Ирыстон-Аланийы Адæмон артист. Райгуырд Дзæуджыхъæуы сахары 75 азы размæ. Каст фæцис, уæды заманы аивадуарзаг фæсивæдæн сæ иууыл бæрзонддæр бæллицтæ кæм тадысты, уыцы зындгонд ГИТИС. Уæлдæр ахуырад райсыны фæстæ йæ бирæ уромджытæ уыд Мæскуыйы, хуыдтой йæ алыгъуызон театртæм кусынмæ, кинонывты исынмæ, фæлæ Дзиуаты лæппуйы никуы бафæндыд кусын, йæ раттæг адæмæн, ирон аивадæн лæггад кæнынмæ бæллыд æрмæстдæр. Æмæ æрыздæхт фæстæмæ Ирыстонмæ. Уайтагъд кусын райдыдта Тæбæхсæуты Балойы номыл Цæгат Ирыстоны академион театры. Кæд нырма суинаг актер уыд, уæддæр ыл баууæндыдысты амæй-ай вазыгджындæр фæлгæнцтæ сæххæст кæнын. Йæ фыццаг сфæлдыстадон къахдзæфтæ ныфсджынæй акодта ирон сценæйыл. Нырма дæр ын æрымысынц йæ цæрдхъом фæлгæнцты: «Гамлет»-ы – Гамлет, «Ревизор»-ы – Хлестаков, «Кафты ахуыргæнæг»-ы – Альдемаро, «Мещантæ»-йы – Петр, «Мона Ванна»-йы – Принчевалле æмæ æндæртæ.
Дзиуаты Анатоли курдиатджын уыд æрмæст аивады, сценæйыл нæ, фæлæ царды алы къабазы дæр. Æппæтæй курдиатджындæр уыд хæлардзинад тауыны хъуыддаджы.
«Анатолиимæ ирон театры иумæ куыстам зæгъын фаг нæ уаид, уымæн æмæ мах иумæ хъомыл кодтам. Уый цахæм хæлар-æмбал уыд, ахæмтæ цырагъы рухсæй агургæ сты. Фæлæ йæ искæимæ, куыд актер, афтæ абарон, уый мæ бон никуы бауыдзæн, уымæн æмæ йæ æз нымайын генион актерыл. Мæн алы хатт дæр фæндыд, цæмæй йæ уынон куыд режиссерæй, афтæ нæ, фæлæ куыд актерæй, уымæн æмæ уый сценæйыл уыд цæхæрзæрдæ, æппæтварсон авналæнты хицау, кæд ын кинематографийы къабазы æмæ режиссурæйы дæр стыр æнтыстытæ ис, уæддæр», – зæгъы Цæгат Ирыстон-Аланийы адæмон артист Суанты Хъазбег.
Дзиуайы-фырт актер æрмæст сценæйыл æмæ экраныл нæ уыд, фæлæ царды дæр. Йæ юморæн бынтон нæ уыд æндæр искæй юморимæ абарæн. Плиты Грисы æнæкæрон бирæ уарзта, ахæм хъарм зæрдæ йæм дардта Грис йæхæдæг дæр. Анатоли-иу ын йæ цыргъзонд ныхæстæ «фæзмын» куы райдыдта, уæд-иу æм чи каст æмæ хъуыста, уыдон-иу сæ улæфт баурæдтой, сæ цæстытæ, сæ хъустыл-иу не ‘ууæндыдысты, никæй-иу уырныдта, уый Грис йæхæдæг кæй нæу, уый. Грис – не стыр поэт æмæ драматург, уыцы хабар æрæджиау базыдта, Дзиуайы-фырт æй йæхи цур никуы афæзмыдта, уымæн æмæ дзы куыдфæндыйæ дæр хистæры æфсæрм кодта. Грисы дæр юморы хъуыддаджы йæ дзыппмæ нывналыны сæр никуы бахъуыд. Гъемæ йæ хъустыл куы ‘рцыд, Дзиуаты Анатоли йæ куыд аив æмæ арæхстджынæй фæзмы, уый, уæд ын иу хатт афтæ зæгъы: «Æхсызгон мын у, мæ къона, мæ фæрцы кæй сартист уыдзынæ, уый».
Иугæр йæ дæсныйадмæ гæсгæ актер дæр уыд æмæ режиссер дæр, уæд ын æнцойад нæ лæвæрдта йæ дыккаг професси дæр. Йе ‘вæрд спектакльтæ цæстæвæрæн куы фесты, уæд æй нал ныууагътой æмæ йæ бахъуыд сценæйæн рæстæгмæ хæрзбон зæгъыны, бæлвырддæр зæгъгæйæ, сценæйыл актеры куыст режиссеры куыстæй баивыны сæр. 1981 азы Дзиуаты Анатолийы снысан кодтой Евгени Вахтанговы номыл Цæгат Ирыстоны академион уырыссаг драмон театры сæйраг режиссерæй. Театры сфæлдыстадон куыстæн æрмæст разамынд нæ кодта, фæлæ йæхæдæг дæр сæвæрдта, æппæтцæдисон нысаниуæгимæ æнтыст кæмæн уыд, ахæм цæрдхъом спектакльтæ: Софоклы «Эдип-паддзах», Абдуллины «Мысынады рæстдзинад», Лоркайы «Бернардæ Альбæйы хæдзар», Горькийы «Зæронд лæг», Мольеры «Жорж Даден», Айтматовы «Æнусæй даргъдæр бон», Арройы «Зæронд хæдзары фондз романсы» æмæ æндæртæ.
Дзиуайы-фырт аивадуарзджыты зæрдæты цы арф фæд ныууагъта, уымæн бирæ æмæ алыгъуызон уидæгтæ ис. Уыцы уидæгтæй сæ иу у, Сталины фæлгонц иууыл хуыздæр æмæ æнтыстджындæрæй сæххæст кæнын. Уый алы æмæ алы спектакльтæ æмæ кинонывты Сталины ролы ахъазыд фараст хатты. Актер æдæппæт кинонывты ахъазыд 36 ролы. Уыдоны нымæцмæ хауынц: «Бавæрут мæ дæластæрд», «Жуков», «Громовтæ», «Фыддæргæнæг æрхæндæг», «Тели æмæ Толи», «Сых», «Тегеран-43», «Рæстагон истори» æмæ æндæрты. Æстайæм азты кæрон дыууæ азы бæрц Дзиуайы-фырт уыд Мæскуыйаг театр «Каскадер»-ы сæйраг режиссер, кæцыйы сæргъ уыцы рæстæджы лæууыд Хъантемыраты Мухтарбег. Мæскуыйы кусгæйæ, бæлвырддæр зæгъгæйæ, ахæм театрæн къухдариуæг кæнгæйæ Анатолийы хъуыдыйы сæвзæрд диссаджы фæнд æмæ Мæскуыйæ Дзæуджыхъæумæ æрыздæхгæйæ æвæстиатæй æрæвнæлдта бæхты театр аразынмæ. Æмæ цыбыр æмгъуыдмæ йæ къухы бафтыд уыцы зын æмæ вазыгджын хъуыддаг сæххæст кæнын.
1990 азы Цæгат Ирыстоны Дзиуаты Анатолийы хъæппæрис æмæ удуæлдай куысты фæрцы арæзт æрцыд, æнæхъæн Уæрæсейы дæр чи никуы ма уыд, ахæм бæхты драмон театр «Нартæ», кæцыйæн йæ аивадон разамонæг уыд йæхæдæг. Бæхты театр йæ гаччы куы сбадт, йæ зæрдæ йæм фæлвыхæй куы нал æхсайдта, уæд æй ногæй бафæндыд, йæхимæ йæ чи æлвæста, уыцы сценæмæ рахизын.
Дыууæминæм азты тæккæ райдайæны Дзиуайы-фырты Мæскуымæ кусынмæ фæхуыдта номдзыд актер æмæ режиссер, ССР Цæдисы Адæмон артист Армен Джигарханян. Æмæ ацыд. Цæмæн? Йæ Фыдыбæстæйыл æнувыд патриот Ирыстоны театртæй Джигарханяны театры кусын стырдæр амондыл банымадта æви?.. Уый æндæр фарст у, риссаг сусæгдзинæдтæ дзы ис.
Анатоли киноаивадимæ йæ хъысмæт сбаста 1970 азы киноныв «Судзгæ денджыз»-ы. Æппæт «адæмты фыд»-ы ролы фыццаг хатт ахъазыд спектакль «Мысынады рæстдзинад»-ы. Уый фæстæ йын арæхдæр райдыдтой дæттын Сталины рольтæ – кинонывтæ «Берия. Фембылд», «Æндыгъд зæхх», «Жуков», «Адæмты фыды фырт», «Тухачевский. Маршалы бадзырд»-ы.
Йæ удæй фылдæр уарзта, куыд театралон, афтæ киноаивад дæр. Уæлдайдæр ирон аивад, уымæн æмæ йе ’рдзыскондмæ гæсгæ ирон аивадæн гуырд уыдис. Цымыдисаг у уый дæр – фараст хатты йын цæмæн бахæс кодтой Сталины ролы ахъазын? Ис ахæм актертæ, кæцытæ бакастæй бирæ æнгæсдæр рауадаиккой Сталинимæ… Æви ирон кæй уыд, уый тыххæй. Уый тыххæй, æмæ-иу æй уыцы роль сæххæст кæнынмæ чи фæхуыдта, уыдон æмбæрстой, кæд Сталин йæхи гуырдзиагыл нымадта, уæддæр тугæй ирон кæй уыд æмæ ирон туг кæй уæнгты хъазыд, ахæм актер ын хуыздæр равдыстаид йæ удыхъæд.
28-æм майы йыл хъуамæ сæххæст уыдаид 75 азы, фæлæ а дунейæ ацыд фондз азы размæ.
Цас ма йын бантыстаид, цас ма фæлæггад кодтаид, æнахуыр уарзт кæй кодта, уыцы ирон адæм æмæ аивадæн… Фæлæ ацыд, йæ хъысмæт ын фагыл банымадта, цы балæггад кодта, уый дæр…
Уыдон, ома, æцæг курдиатджын актертæ бирæ нæ уыдысты, фæлæ нæм Бæциаты Агуыдзы фæстæ нал ис дзыхыакæнинаг театралон критикæ. Ирон адæм та сæ хæрзтæй хорз зæгъыныл рагæй чъынды сты. Æрмæст Тæбæхсæуты Баломæ нæ уыд, ирондзинады удварныл сахсæнтæ чи æвæры, уыцы ирон хæлæг. Уый-иу, арсау нызæмбыдта, мæгуыр, Хуыцаумæ-иу æй куы систой, уæд – æз, дам, Таутиаты Солæманы цур рыг дæр нæ калын, куыд сценæйы дæсны, афтæ. Уымæ нæ уыд хæлæгдзинад, фæлæ нæ туджысконды баззад. Æппæлæм алкæмæй дæр, нæ къухтыл хæссæм алкæй дæр, фæлæ Хуыцау æцæг курдиат кæмæн балæвар кодта, уыдон æнæрæвдыдæй баззадысты: Таугазты Гаврил, Цоциты Къæдзæхмæт, Хъалæгаты Федыр, Тъуриты Махар æмæ æндæртæ…
Уыцы «æндæрты» ’хсæн ис, ирон хæлæг кæмæн ницыхъом у, уыцы курдиатджын æмæ адæмæн уарзон артист Дзиуаты Анатоли дæр…
Къудухты Маринæ