Номдзыд ахуыргонд Уанеты Захары райгуырдыл сæххæст 135 азы
Ирзонынады арвыл ивгъуыд æнусы бирæ ирд стъалытæ сæрттывтой. Уыдонæй сæ иу уыд æмæ абон дæр цæхæртæ калы Уанеты Захары стъалы, кæцыйæн ахуыссæн нæй, цалынмæ йæ раттæг адæм цæрой, уæдмæ. Уый уыд Хуссар Ирыстоны историон зонады бындурæвæрæг. Æрмæст стыр ахуыргонд нæ уыд, фæлæ ма бирæ къабæзты дæр уыдис алывæрсон зонындзинæдты, стыр эрудицийы, удварны, бæрзонд культурæйы хицау дæр. Йæ арф зонындзинæдтæ æххæссыдысты истори, этнографи, экономикæ, литературæ, фольклорыл æмæ йын уый фадат лæвæрдта бирæ ахсджиаг лыггæнинаг фарстатæ æнтыстджынæй скъуыддзаг кæныны фадат.
Уанеты Захар (Шакро) райгуырд 1888 азы 2 сентябры, уæды Дзауы хъæуы. Йæ ныййарджытæ уыдысты мæгуыр зæхкусджытæ, фæлæ ахуыры ахсджиагдзинад æмбаргæйæ, сæ сывæллоны барвыстой, сæ хъæуы цы скъола уыдис, уырдæм. Ам райста райдиан ахуырад æмæ йæ ахуыр адарддæр кодта Æрыдоны духовон семинарийы. Каст æй куы фæцис, уæд æрыздæхт фæстæмæ æмæ куыста Хслебы хъæуы ахуыргæнæгæй.
Æвзонг лæппуйы дарддæр йæ хъысмæт ахаста Тифлисмæ æмæ дзы кодта ахуыргæнæджы куыст, уыимæ активон хайад иста ирон кусджыты æхсæн рухсадон куыст кæныныл, уыдис рауагъдадон æхсæнад «Рухс»-ы аразджытæй сæ иу.
1914 азы Уанеты Захары йæ ахуыры фæндаг æркодта Киевмæ æмæ каст фæцис коммерцион институты экономикон хайады æмæ педагогон дæлхайы курс. Каст æй куы фæцис, уæд ын лæвæрд æрцыд дыккаг разряды экономикон зонæдты кандидаты ном. Тифлисмæ æрыздæхгæйæ, уый куыста Лазареты канторæйы. 1917 азы ам цæрæг ирон кусджыты, интеллигенцийы æмæ студентты минæвæртты хъæппæрисæй арæзт æрцыд фыццæгæм революцион комитет, кæцыйæн йæ сæрдарæй сæвзæрстой Тедеты Петры æмæ нымæрдарæй та Уанеты Захары. Фæлæ бирæ рæстæг нæ рацыд, афтæмæй æрбаздæхт Цхинвалмæ æмæ ам та ссис бынæттон гимназы байгом кæныны инициатортæй сæ иу, стæй дзы куыста истори æмæ географийы ахуыргæнæгæй.
1920 азы геноциды рæстæджы Уанеты Захары дæр бахъуыдис Цæгат Ирыстонмæ алидзын æмæ куыста Дзæуджыхъæуы скъолатæй сæ иуы ахуыргæнæгæй. Уыимæ ма куыста цæрджыты эвакуацийы фæдыл Терк-Дагъыстаны управленийы. Дзæуджыхъæуы уæвгæйæ, уый уацтæ фыста большевикон газет «Горская беднота»-мæ, кæцыты карзæй дзырдта Гуырдзыстоны меньшевикты политикæйы ныхмæ.
Советон хицауад Гуырдзыстоны куы æрфидар, уæд Захар æрыздæхт фæстæмæ Цхинвалмæ æмæ куыста æндæр æмæ æндæр бæрнон бынæтты – Хуссар Ирыстоны адæмон хæдзарады советы сæрдарæй, рухсады адæмон къамисарæй, сæйраг тæрхондоны сæрдары хæдивæгæй æмæ йæ уæзгæ бавæрд хаста, уæды областы раз цы ахсджиаг хæстæ лæууыд, уыдон скъуыддзаг кæнынмæ, уæлдайдæр та, ахуырады къабазы. 1929 азы та нысан æрцыд Цхинвалы педагогон ахуыргæнæндоны сæргълæууæгæй.
Æппæт уыцы азты дæргъы уый кодта зонадон архайд дæр. 1922 азы Захар æмæ æндæрты хъæппæрисæй арæзт æрцыд зонадон-литературон æхсæнад æмæ уымæй бындур сæвæрдæуыд Хуссар Ирыстоны зонадон æмæ литературон куыстæн. Ацы æхсæнад 1927 азы рацарæзт æрцыд бæстæзонынады зонадон-иртасæн институтмæ, фæстæдæр та – зонад-иртасæн институтмæ. Ам уый æндæр æмæ æндæр рæстæджыты куыста ахуыргонд нымæрдарæй, директорæй, истори æмæ этнографийы хайады сæргълæууæгæй. Абон ацы зонадон уагдон кадимæ хæссы йæ ном.
Уанеты Захар ма уыдис Хуссар Ирыстоны паддзахадон пединституты организатортæй сæ иу, кæцыйы къорд азты дæргъы куыста йæ директорæй, каст дзы лекцитæ иумæйаг историйæ, афтæ ма Хуссар Ирыстон æмæ Гуырдзыстоны историйæ дæр.
Бирæ сты йæ лæггæдтæ Захарæн йæ адæмы раз. Æрдæг æнусы бæрц зонадон-педагогон æмæ æхсæнадон архайд кæнгæйæ, уый бирæ хъарутæ бахардз кодта йæ адæмы зонад æмæ культурæйы рæзын кæныны хъуыддагыл. Уый у Хуссар Ирыстоны истори æмæ экономикон рæзты, ирон адæмы этнографи, литературæ æмæ фольклоры фæдыл фæндзай зонадон куыстæй фылдæры автор. Зæгъæн ис, æмæ Ирыстоны историйы фæдыл нæй ахæм фарста, кæцыйы нæй Уанеты Захары æрмдзæф.
1947 азы Уанейы фырт бахъахъхъæдта кандидатон диссертаци «Средневековая Алания», зæгъгæ, ахæм темæйыл. 1947 азы йын зонадон-иртасæн куысты йе стыр лæггæдты тыххæй лæвæрд æрцыд Гуырдзыстоны ССР зонæдты сгуыхт архайæджы ном. Хорзæхджын æрцыд Кады нысаны орденæй.
1953 азы бахъахъхъæдта диссертаци ахæм темæйыл «Крестьянский вопрос и крестьянское движение в Юго-Осетии в 19 веке», кæцыйæн скодтой стыр аргъ æмæ йын лæвæрд æрцыд историон зонæдты докторы ном.
Ахуыргонд бирæ ахсджиаг фарстатæ раиртæста Ирыстоны историйы фæдыл. Цæвиттон, йæ зонадон куыст «Исторические известия об аланах и осах». Йæ æндæр ахсджиаг куыст «Средневековая Алания»-йы та фыццаг хатт зонадон æгъдауæй равзæрста астæуккагæнусон алайнаг паддзахады æмæ йæ социалон-экономикон сконды проблемæ. Уый у, нарты эпосыл зонадон æгъдауæй чи бакуыста, уыцы фыццаг ахуыргæндтæй сæ иу.
Уанеты Захар стыр хъусдард здæхта, ирæттæ Кавказы Сæйраг хохрагъы хуссарварсмæ кæд рафтыдысты, уымæ æмæ бирæ быцæуаг фарстатæ æргом æрцыдысты. Раздæр зындгонд чи нæ уыдысты æмæ йæхæдæг кæй æрæмбырд кодта, ахæм этнографион æрмæджыты бындурыл лæмбынæг анализ аразы ирæтты мыггагон æмæ территориалон баиугæндтæн.
Ахуыргонд йæ куыстыты æвдисы ирæтты историйы феодалон дуг. Йæ егъау монографион иртасæн куыст «Крестянский вопрос и крестяньское движение в Юго-Осетии в 19 веке»-йы зæгъгæ, ахуыргонд иртасы банысангонд рæстæджы Хуссар Ирыстоны зæхкусджыты социалон-экономикон уавæр хæдхæцæгады режимы æмæ йæ колониалон политикæйы уавæрты. Равдыста дзы сæрибары сæрыл зæхкусджыты хъайтарон тох.
Йæ къорд куыстыты Уанеты Захар иртасы Хуссар Ирыстоны революцион змæлды истори. Уый фыццаг хатт зонадон анализ сарæзта 1905-1907 азты Хуссар Ирыстоны революцион змæлды историйæн, лæмбынæг æвзары Хуссар Ирыстоны хъæутæм революцион идеятæ куыд хæццæ кодтой æмæ социал-демократон къордтæ куыд фæзындысты, уыцы фарстатыл. Лæмбынæг хатдзæг кæны1917 азы агъоммæ Хуссар Ирыстоны социалон-экономикон уавæрæн, ирдæй равдыста Хуссар Ирыстоны фæллойгæнджыты тох Гуырдзыстоны меньшевикон хицауады ныхмæ.
Ахуыргонды зонадон цымыдисæй иуварс нæ баззад советон дуг дæр. Йæ ахæм зонадон куыстыты, куыд «Революционная земельная реформа в Юго-Осетии» æмæ «Сплошная коллективизация сельского хозяйства Юго-Осети»-йы æвдисы уæды областы хъæууон хæдзарады бындурон рацаразындзинæдтæ, афтæ ма зæхкусджыты цардуаджы цы ивындзинæдтæ цыдис, уыдон.
Номдзыд ахуыргонд нæ ахызт Хетæгкаты Къостайы сфæлдыстады иувæрсты дæр, фæлæ йын банысан кодта йе стыр нысаниуæг ирон адæмы удварны рæзты. Йæ уацты уый амыдта, Къоста тынг кæй цымыдис кодта йæ адæмы историмæ.
Уанеты Захар йæ раттæг адæмæн æрмæст стыр ахуыргондæй нæ басгуыхт, фæлæ ма йæ йе `мдугонтæ бахъуыды кодтой, куыд хæдæфсарм, хуымæтæг, намысджын æмæ зæрдæхæлар адæймаг, афтæ дæр. Уый æдзух аудыдта æрыгон зонадон кадртыл æмæ сын æххуыс кодта. Уый уыд иттæг куыстуарзаг æмæ йæ царды фæстаг бонты онг кодта иртасæн куыст.
Йæ амæлæты фæстæ Уанеты Захары зонадон куыстыты æмбырдгонд мыхуыры рацыдысты дыууæ томæй. Фыццаг том рацыд 1989 азы æмæ йæм хаст æрцыдысты ирон адæмы рагистори æмæ астæуккаг æнусты историйы фæдыл куыстытæ. Дыккаг том та рацыд 1990 азы, хаст æм æрцыдысты ирон адæмы этнографийы ахсджиагдæр проблемæты фæдыл, афтæ ма Хетæгкаты Къоста, Ялгъузидзе Иуане, Абайты Васо æмæ æндæр номдзыд адæймæгты сфæлдыстады æндæр æмæ æндæр фарстыты фæдыл уацтæ.
1988 азы Ирыстоны æхсæнад цытджын æгъдауæй банысан кодта номдзыд ахуыргонды 100 азы юбилей. Ныр дæр, йæ райгуырдыл 135 азы сæххæсты бон нæ зонадон интеллигенци банысан кæндзысты цытимæ.
Йæ царды 75 азы Уанеты Захар Никъалайы фырт æнæнхъæлæджы фæзиан æмæ уымæй нæ интеллигенци фесæфта йæ номдзыддæр минæвæрттæй сæ иуы. Амард, фæлæ йæ ном цæргæйæ баззад йæ раттæг адæмы зæрдæйы.