Зæгъынц зæгъгæ, дам, æнусон хæрзтыл ызгæ нæ хæцы. Æмæ уыдонæй сæ фыццаг – æвзаг, æцæг ыл адæм куы дзурой, уæд.
Адæймаджы царды æппæтæй ахсджиагдæр, зæрдæмæдзæугæдæр у скъолайы ахуыры рæстæг. Уый та уымæн, æмæ адæймаг иуæндæс азы дæргъы базоны йæхи, ахуыргæнджытæ, æмбæлтты миддуне. Сывæллон уыцы рæстæг цы ахуыр райсы, уый вæййы æппæты ахсджиагдæр, ома скъолайы дын дæ ахуыргæнджытæ фидар бындур куы æрывæрой, уæд дын царды уыдзæн бирæ æнцондæр. Уый та ууыл дзурæг у, æмæ сабийæн йæ бындур фидар куы уа, уæд ын раст фæндагыл æнæ ацæугæ нæй. Гъе, ахæм бындур æвæрыныл архайынц Дзæуджыхъæуы Кучиты Юрийы номхæссæг 27-æм астæуккаг скъола дæр. Нæ республикæйы ахуыргæнæн уагдæтты ирон æгъдау æмæ мадæлон æвзагмæ бæрнон цæстæй кæм кæсынц, уыдоны номхыгъдмæ хауы æнæмæнг ацы скъола дæр. Уымæн æвдисæн, цы мидисджын мадзæлттæ дзы арæзт æрцæуынц, уыдон.
Куыд зонæм, афтæмæй 15-æм майы цытджын уавæры сбæрæг кæнæм Ирон æвзаг æмæ литературæйы бон. Уый хыгъд, канд уыцы бон нæ, фæлæ нæ республикæйы æнæхъæн мæй нымад вæййы мадæлон æвзаджы мæйыл. Æмæ та ацы боны кадæн рухс зæрдæтимæ фембæлдыстæм Дзæуджыхъæуы 27-æм астæуккаг скъолайы. Фембæлд арæзт æрцыд «Иры Стыр Ныхас»-ы координацион советы уæнг Къодоты Мэльсы хъæппæрисæй. Уырдæм хуынд æрцыдысты «Стыр Ныхас»-ы æгъдæутты комитеты сæрдар Моргуаты Эдислав, Промышленнон районы «Стыр Ныхас»-ы сæрдар Дыгъуызты Алыксандр, Таутиаты Минтæ – сылгоймæгты советы уæнг, ирон æвзаджы Комитеты уæнг Бургалаты Заремæ, республикæйы сылгоймæгты Советы сæрдары хæдивæг Тæкъойты Ольгæ, журналисттæ æмæ бынæттон скъолайы ахуыргæнджытæ, скъоладзау фæсивæд.
Скъолайы директор Джимиты Галинæ арфæ ракодта уазджытæн, ахæм уарзон бæрæгбоны фæдыл кæй æрбамбырд стæм, уый фæдыл.
Уый фæстæ ныхасы бар æрхауд уазджытæм дæр. Уыдонæн, сæ раныхасы сæйрагдæр нысан уыд, цæмæй ахуырдзаутæ уарзой сæ мадæлон æвзаг, ахуыр æй кæной, ирон æвзаг æмæ литературæйы, стæй иннæ уроктæй рацæугæйæ дæр, хъуамæ кæрæдзимæ дзурой иронау, уыимæ æхсæнадон бынæтты дæр. Æвæдза, адæймаг хорз, фæзминаг хъуыддæгтæ куы уына, уæд уый æвдадзы хос у зæрдæйæн. Бæрæгбонмæ цы уазджытæ уыд хуынд, уыдон ахæм æнтыстытæ куы федтой ахуырдзауты ‘хсæн, уæд сæ цины æнкъарæнтæ систой сæ уæлныхты.
Сæ æнæзæрдæхудт фæллойы тыххæй, ирон культурæ æмæ традицитæ фæсивæды ‘хсæн цæстуарзонæй кæй парахат кæнынц, уый фæдыл Къодоты Мэльс Промышленнон районы администрацийы сæргълæууæг Хестъанты Артуры номæй кадджын гæххæттытæ радта – скъолайы ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнджытæн – Къадзаты Людмилæйæн, Гæджиты Лянæйæн æмæ Тахъазты Лианæйæн.
– Тынг æхсызгон мын у, 2003 азæй фæстæмæ ацы бæрæгбон кæй бæрæг кæнæм, уый. Кæмдæр зæрдæйæн зын дæр у – æрмæст иунæг бон цæмæн? Æрвылбон цæуылнæ у мадæлон æвзагæн йæ бон? Кæй зæгъын æй хъæуы, йæ рæзтыл хъæуы кусын алы хæдзары, алы куыстуаты. Къадзаты Станиславмæ ис мæн ахæм рæнхъытæ: «Ирон æвзагæн иу бон дæр куыд дæттут, куынæ йын ысты мин азы дыр фаг?!»
Мах, ахуыргæнджытыл, уæлдай стырдæр хæстæ æвæрд ис. Ис нæм ирон æвзаджы тынг хорз ахуыргæнджытæ, цы хъæздыг зонындзинæдтæ сæм ис, уыдон уæрæхдæр кæныныл архайынц иудадзыг. Зæгъæн ис, тынг бæрзонд æвæрд нæм у нæ мадæлон æвзаг, стæй йæм бæрнон цæстæй кæсынц нæ ахуырдзуатæ дæр. алы конкурсты архайгæйæ, свæййынц уæлахиздзаутæ.
Уæвгæ та, ацы скъолайы мадæлон æвзагæн алы бон дæр бæрæгбон у. цалынмæ ацы артдзæсты абон цы педагогон коллектив кусы, ахæм фæлтæрдджын ахуыргæнджытæ уа, уæдмæ ацы скъолайы мадæлон æвзаджы мыртæ нæ бамынæг уыдзысты, – зæгъы бынæттон скъолайы ахуырады хайады сæргълæууæг Къадзаты Людмилæ.
Ацы скъола рагæй-æрæгмæ нымад у нæ горæты ирон фарны артдзæстыл. О, хæдзары фарн хистæрæй аразгæ у. Скъолайы директор Джимиты Хаджумары чызг Галинæйæн йæ алы туджы æртахы дæр ирон фарн æмæ намыс ис. Хистæр фæлтæр скъолайы цыдæриддæр хорздзинадæй сарæзтой, цы æгъдау, фарн ныууагътой, уыдон фæцудын нæ бауагъта, фæлæ ма сыл бафтыдта. Фæлæ иу михыл кау ничи бийы, зæгъгæ. Скъолайы ахуыргæнджытæй æнгом бинонтæ кæй скодта, уый у се ‘нтыстдзинæдты гуырæн. Йæ куырыхон разамынды фæрцы йæ ахуыргæнджытæ сты зæрдæрухс, куыстмæ разæнгард æмæ цардбæллон.
Уæдæ, 27-æм астæуккаг скъолайы цы мидисджын мадзал ацыди, уымæй и скæнæн ахæм хатдзæг: ирон æвзаг махæн у нæ ивгъуыдмæ дæгъæл æмæ нæ фидæнмæ фæндаг. Цæмæй нæ мадæлон æвзаг цæра æмæ рæза, уый тыххæй хъуамæ хъуыса æмæ куса алы бон дæр. хъуамæ зæла алы хæдзары дæр, уынджы дæр, алы ахуыргæнæндоны æмæ куыстуаты дæр. иуныхасæй, хъуамæ йын уа паддзахадон функцитæ. Цыбырдзырдæй, не ‘взаг у нæ фидæн, æмæ æгайтма не скъолаты ахæм мадзæлттæ аразынц.
Мæ уацхъуыд мæ балхынцъ кæнын фæнды Гæдиаты Цомахъы базырджын ныхæстæй: «Национ æвзагæн дæр æмæ национ литературæйæн дæр сæ ахадындзинад уæд стыхджын вæййынц, æмæ уыцы нацитæн сæ фæллойгæнæг дзыллæты æхсæн куы рæза, куы тыхджындæр кæна хиæмбарынад æмæ культурæмæ тырнындзинад».
КЪУДУХТЫ Маринæ