Икъаты Владимиры райгуырдыл сæххæст 85 азы
Ирыстон, ирон адæмы йæ уды бæрц чи уарзта, сæ тæхудиаг æмæ амондджын царды тыххæй йæ уд дæр чи нæ хæлæг кодта, уыдонæй иу уыд ИКЪАТЫ Владимир. 1990 азы журнал «Фидиуæг»-ы фыссæг Хъазиты Мелитон йе ’мсис æмгары тыххæй афтæ фыста: «Валодяйы æнæрынцой уд нæ бауромдзæнис мæрдты дзæнæт дæр, йе ’нæрынцой уд уым дæр нæ бафæраздзæнис æвæлмон цардæн». Раст загъта Мелитон, уымæн æмæ, æцæгæйдæр, кæд мæрдты бæсты исты ис, уæд йæ ингæны хъизæмар кодтаид знаджы къухæй хъæбатырæй чи фæмард, Ирыстоны уыцы æдзард сахъгуырд лæппуты мæтæй.
Зынгæ ирон поэт, журналист, æхсæнадон архайæг, йæ радтæг адæмы аккаг фырт æмæ патриот Икъаты Владимир Антъоны фырты амæлæтæй кæд дзæвгар азтæ рацыд, уæддæр абон дæр йæ рæсугъд фæлгонц сысты нæ цæстыты раз. Курдиатджын поэтæн кæд 53 азы йеддæмæ цæрын нæ бантыст, уæддæр йæ диссаджы курдиат, миддуне, йæ рæсугъд удыхъæды руаджы йæ ном цæргæйæ баззади уæлæуыл йæ бирæ хæлæртты, йæ хиуæтты æмæ йæ уарзон ирон адæмы зæрдæты.
Икъаты Владимирæн æрдзæй радтгæ уыдысты поэты курдиат, царды æнæрынцойдзинад, æдзухдæр царды гуылфæнты уæвын. Уый æнахуыр уарзт кодта йæ радтæг Ирыстоны æмæ кæцыфæнды уысм дæр цæттæ уыд йæ Райгуырæн бæстæйы сæрвæлтау йæ цард нывондæн æрхæссынмæ. Уымæн хъысмæтæй хайгонд уыд йæ ирон адæмы хорз фидæны сæрыл тохгæнæджы фæндаг, йæ æнкъараг æмæ æнæрынцой зæрдæмæ йæ адæмы рис арф исын.
Икъаты Владимир райгуырд 1936 азы 1-æм августы Цхинвалы районы Соцъийы хъæуы зæхкусæг бинонты ’хсæн. 1954 азы астæуккаг скъола тынг хорз нысæнттыл каст фæуыны фæстæ æнæ фæлварæнтæй бацыд Сталиниры педагогон ахуыргæнæндонмæ æмæ йæ æнтыстджынæй каст фæци 1958 азы. Уæд райдыдта йæ фыццаг къахдзæфтæ аразын ирон поэзийы, фыссын райдыдта æмдзæвгæтæ йæ уарзон Ирыстоныл.
1958–1963 азты ахуыр кодта Хуссар Ирыстоны педагогон институты ирон филологийы факультеты. Институт каст фæуыны фæстæ кусын райдыдта областон газет «Советон Ирыстон»-ы редакцийы уацхæссæгæй, стæй тæлмацгæнæгæй, бæрнон секретары хæдивæгæй, культурæйы хайады сæргълæууæгæй.
Уыцы иу рæстæджы ма фæсаууонмæ каст фæци Казахстаны горæт Алма-Атайы паддзахадон университеты журналистикæйы факультет. Куыста радиокомитеты редакторæй, рауагъдад «Ирыстон»-ы редакторæй. 1965 азæй йæ амæлæты боны онг уыд ССР Цæдисы Журналистты æмæ Хуссар Ирыстоны фысджыты цæдисы уæнг. Владимир йæ цардæй бынтон æнæнхъæлæджы ахицæн 1990 азы 26 январы йæ тæккæ лæджы кармæ бацæугæйæ. Йæ мæлæты размæ куыста газет «Советон Ирыстон»-ы культурæйы хайады сæргълæууæгæй. Уымæн йæ цыбыр, фæлæ ирд царды бирæ бантыст саразын, йæ радтæг адæмæн балæггад кæнын. Валодя цыма йæ æнæрæстæджы мæлæт зæрдæйæ хатыд, уыйау тагъд кодта, тындзыдта фылдæр уацмыстæ сфæлдисынмæ æмæ йын бирæ, тынг бирæ бантыст саразын, раст ын цыма уæларвон тыхтæ æххуыс æмæ йæ разæнгард кодтой, уыйау.
Газет «Советон Ирыстон»-ы редакцийы кусгæйæ, уый йæ чысыл Ирыстоны йæ фыссæн сисимæ кæцы къуымы нæ балæууыд ахæм нæ разындзæн. Уыцы балцыты фæстиуæгæн-иу газеты фæрстыл мыхуыр æрцыдысты йæ цымыдисон уацтæ, очерктæ, репортажтæ. Арæх-иу æй бахъуыд критикон уацтæ, фельетонтæ ныффыссын дæр, цыран уый ирдæй æвдыста нæ царды æппæрццæг фæзындтæ. Уый уарзта цард æмæ тырныдта царды бæрзæндтæм схизынмæ, йæ ирон адæмæн йæ фыссæн сис æмæ рæсугъд удæй лæггад кæнгæйæ.
Икъаты Владимир куыд поэт, журналист, æхсæнадон архайæг, афтæ стыр хай бахаста ирон литературæйы рæзтмæ, сывæллæтты литературæ йæ ирд аивадон уацмыстæй фæхъæздыгдæр кæнгæйæ. 30 азы дæргъы журналисты куыст кæнгæйæ, уый ныффыста 500 публицистон уацмысæй фылдæр. Йе сфæлдыстадæн табугæнджытæ-иу ын сарæзтой литературон изæртæ, фембæлдтытæ.
Абон дæр советон рæстæджы зæронд газеттæ рафæлдахгæйæ, æнæмæнгæй сæмбæлдзынæ Владимиры уацтыл. Йæ мидисджын уацтæ йын чифæнды дæр ма бакæса, уæддæр бамбардзæн курдиатджын поэтæн хъæздыг миддуне æмæ æнæрынцой зæрдæ кæй уыд, уый. Йæ журналистон архайды руаджы скъуыддзаг цыдысты бирæ ахсджиаг фарстатæ. Йæ амæлæты размæ поэт ирон адæммæ фыссы йæ фæдзæхст (ныстуан) «Мæ уды фæдзæхст ирон адæмæн», зæгъгæ, цыран æвдыст цæуы ирон æвзаджы тыххæй йæ катайдзинад: «Мæ уарзон ирон адæм, абон ацы уæззау рæстæджы нæ адæмæн иууыл æнусондæр хъæздыгдзинад у мадæлон æвзаг бахъахъхъæнын. Уыдзæн æвзаг – уæвынад æмæ уæлахиз кæндзæн наци. Нæй æвзаг – нæй наци! Цæй æмæ радтæм æххæст бартæ не ’взагæн, æмæ уадз, суæд Ирыстоны паддзахадон æвзаг!»
Мадæлон æвзагмæ уарзондзинад æмæ ууыл катайдзинад поэт равдыста йæ поэтикон бынты. Адæмæн уарзон уыдысты æмæ абон дæр сты поэт сывæллæттæн цы æмдзæвгæтæ ныффыста уыдон дæр. Зæгъæн ис афтæ æмæ æмдзæвгæты кæй бавæрдта йæ уд, уымæн æмæ рæзгæ фæлтæрмæ йæ уарзондзинад уыд æгæрон. Сывæллæттæн йæ фыццаг æмдзæвгæ райгуырд йæ фыццаг сабийы фæзындимæ.
Икъаты Владимиры хуыздæр уацмыстæ тæлмац æрцыдысты уырыссаг æмæ гуырдзиаг æвзæгтæм. Ирон композитортæ йын йæ зарджытыл ныффыстой зарджытæ. Йæ фыды æмдзæвгæтыл зарджытæ ныффыста йæ чызг Мадинæ дæр æмæ сæ æххæст кæны йæхæдæг, афтæмæй йæ фыды ном æнусон кæнгæйæ. Поэт йæхæдæг дæр тынг рæхсти зарын æмæ кафынмæ.
1989–1990 азты йæ уарзон Ирыстоныл уæззау бонтæ куы ныккодта, уæд поэтæн иуран æрбадт нал уыд. Уый уыд национ-сæрибаргæнæн змæлды хайадисджыты рæнхъытæм чи бацыд, уыдоны фыццæгтæй сæ иу. «Адæмон ныхас»-ы активон хайадисæг уæвгæйæ, уый тырныдта йæ адæмы æрбаиу кæнынмæ æмæ афтæмæй знагæн ныхкъуырд радтынмæ. Гуырдзиаг фашисттæ ирон адæмæн хъизæмар кæнын куы райдыдтой, уæд алы хатт дæр уыд сæ фарсмæ, уыдон мæстæй йæ рыстзæрдæйы тугтæ калдысты, афтæмæй.
1989 азы декабры ацыд Мæскуымæ, цыран уый фембæлд алыхуызон партиты демократон тыхтимæ, æхсæнадимæ, уыцы нымæцы ирон æхсæнад «Фарн»-ы къухдариуæггæнджытимæ. Æнæ хъусдардæй нæ ныууагъта уыцы рæстæджы Мæскуымæ протесты акци аразынмæ цы ирон сылгоймæгтæ ацыдысты, уыдоны дæр. Мæскуыйæ æрыздæхгæйæ, уый йæ балцы фæстиуджытимæ базонгæ кодта газеткæсджыты газеты фæрстыл цы уац ныммыхуыр кодта, уымæй. Уый куыд поэт-патриот, афтæ кæронмæ сæххæст кодта йæ хæс Райгуырæн бæстæйы раз.
Икъаты Владимирæн хъысмæт не схай кодта дæргъвæтин амондджын цард, фæлæ уымæн йæ цыбыр царды бантыст тынг бирæ саразын, йæ фæстæ йæ диссаджы уацмыстæ ныууадзгæйæ. Икъайы-фырт никуы бæллыд стыр кадмæ, стыр хъæздыгдзинæдтæм. Уымæн йе стыр хъæздыгдзинад уыд йæ уарзон адæмы уарзт æмæ се ’хсæн нымад. Æмæ йæ къухты æфтгæ дæр бакодтой. Фæлæ йæ радтæг Ирыстоны мæтæй йæ зæрдæ мастæй байдзаг, нал сфæрæзта æмæ йе ’нæрынцой зæрдæ йæ кусынæй банцад. Кæд йæ амæлæтыл дзæвгар азтæ рацыд, уæддæр æй адæм хъуыды кæнынц æмæ арæх фæкæнынц йæ хорзы кой. Йæ ирд фæлгонц цæрæнбонтæм баззад йæ хæстæфхæрд ирон адæмы зæрдæты. Цхинвалы йæ номыл ис уынг, Дменисы астæуккаг скъола хæссы Икъайы-фырты ном æмæ афтæмæй æнустæм цæргæйæ баззади ирон адæмы зæрдæты.
Икъаты Владимир нал æрæййæфта Ирыстоны хæдбардзинад, нал ын бантыст сæрибар Ирыстоны рацæрын, фæлæ хъæр мæрдтæм дæр хъуысы æмæ йæм фехъуыстаид, æппынфæстагмæ, стыр хъизæмæртты æмæ 2008 азы æнæмсæр тугуарæн хæсты фæстæ Ирыстоны сæрмæ сæрибары тырыса кæй сфæйлыдта, уый тыххæй. Владимир йæ фарн йемæ нæ ахаста, йæ фæстæ ныууагъта адæмы уарзондзинад, хъæздыг поэзи æмæ рухс ном.
ЦАРДЫ ФÆНДÆГТÆ
Ис фидæнмæ фæндæгтæ бирæ,
Ивгъуыдмæ иу фæндаг – мæлæт…
Кæцыйыл дзы цæуын мæ Ирмæ,
Кæцыйыл дзы зыны мæ фæд?!
Æви дæм, Ир, фæндаг нæ зонын,
Æмæ нæма разынд мæ фæд…
Уæддæр мæхи фæндараст хонын, –
Кæй дæ мæ зæрдæйы æвæрд!..
Фæрнджын лæгау мæхицæн зарын,
Зæгъын: мæн ысты арв, уæд, зæхх…
Мæхи паддзахы фыртыл барын,
Мæ фæндаг мæм кæсы уæрæх!..
Ныббар, мæ Ир, кæд дын рæдийын:
Фæндаг мын бацамон ды раст,
Дæ фырты мауал бауадз чиуын, –
Мæрдтæй ыздахæг мын – дæ уарзт!..
ИРÆЙ-ИРМÆ
Ирæй-Ирмæ фæндаг ацыд.
Мад дыууæ фыртыл ныттыхст.
Зæрдæ зары, зæрдæ зардзæн.
Амонд, амонд нæм æрцыд.
Ракасти нæ сæрмæ иу хур.
Иу нæ абон, иу нæ сом,
Иу уыд иу кæддæр нæ бындур
Иу уыдзæни, куыд æндон!
О, нæ зарæг, хæхты зарæг!
Риуы нал цæуы, тæхы,
Ралæууыд нæ цины уалдзæг
Рагон аланты зæххыл!
Къудухты МАРИНÆ