Аларды у æппæты карздæр бардуаг. Карз æмæ æгъатыр кæй уыд, адæм ын кад æмæ табу дæр уымæн кодтой. Алардыйы къухы уыдысты фадынæг, цæстниз, дзуар æмæ ноджы æндæр низтæ. Низ-иу кæй фæзынд, уый-иу æнахуыргонд адæм кодтой Алардыйы аххос, уый нæм фæхæрам, зæгъгæ, æмæ ныл йæ низтæ бафтыдта.
Рагон Ирыстоны-иу фадынæгæй сабитæ дзæвгарæй цагъды кодтой, цы сывæллон-иу дзы фæрынчын, уымæн-иу сдзæбæх уæвыны æнхъæл ничиуал уыд. Афтæ карз уыд ацы низ, æмæ дзы адæм тынг тарстысты. Уый тыххæй дзы нымд кодтой, фæсномыгæй йæ дзуары бынаты сæвæрдтой æмæ йæ хуыдтой дзуар. Аларды та уыд йæ бардуаг. Уымæ гæсгæ алы хъæуы дæр Алардыйы номыл арæзтой кувæндæттæ æмæ йын табу кодтой.
Сывæллæттæ æмæ сылгоймæгты бардуагыл нымад кæй уыдис Аларды, уымæ гæсгæ æвзонг чызджытæ дæр цыдысты йæ кувæндæттæм. Алардыйы бæрæгбон афæдзы вæййы дыууæ хатты: уалдзæджы æмæ рагвæззæг, бонтæй та – къуырисæры. Фæлæ цы рæстæгмæ æййафы йæ бон, уый Ирыстоны алы ран иухуызон нæу.
Ацы бардуагмæ куывтой ирон адæм, агуырдтой дзы, цæмæй сын сæ цотмæ фадынæг ма æрбауадза. Алардыйы хуыдтой рухс, сыгъзæрин. «Рухс, сыгъзæрин Аларды, табу дæхицæн, – куывта-иу хистæр. – Зæхмæ куы æрцæуыс, уæд-иу нæ хъазгæ-худгæйæ ныууадз. Де ʼргом нæм макуы равдис. Дæ чъылдыммæ дæм сыгъзæрин тæбæгътимæ кувдзыстæм».
Рынчыны цур хъæрæй нæ ныхас кодтой. Чи йæм каст, уый та хъуамæ уыдаид сыгъдæг æмæ аив уæлæдарæсы. Алардыйæн æргæвстой урс уæрыччытæ кæнæ афæдздзыд фыстæ. Цæмæй йын йæ хорзæх ссардтаиккой, уый тыххæй-иу йæ номыл куывдтæ адаргъ сты мæйы бæрц дæр.
Алардыйы кувæндонмæ-иу æрмæст йæ боны нæ цыдысты. Зæгъæм, сывæллæттæ-иу дзуарæй куы фæрынчын сты, уæддæр-иу æм бацыдысты. Ирон адæм ын лæвæрдтой ахæм эпитеттæ: рухс, сыгъзæринбазыр, сырх (рæсугъды нысаниуæджы), сыгъзæрин. Куы-иу куывтой Алардымæ, уæд-иу æм дзырдтой ацы нæмттæй. Йæ номыл зарджыты ма йæ хуыдтой базырджын дæр. Ирæтты уырнынадмæ гæсгæ, дзуарæй рынчын сывæллоны дзæбæх кæнын (дохтыры хостæй) нæ фæтчыдис, уæд, дам, рынчын фыддæр кæны. Сæрмагонд хæринæгтæ йын нæ арæзтой, хæрын ын кодтой хъæдурдзæхдон, хъайла æмæ æндæртæ. Дзуарæй рынчыны-иу ахастой кувæндонмæ кæнæ та-иу æй дардтой искуы уазал ран.
Ацы уавæрты-иу сывæллæттæ зæфцы фыдæй, фæкæсынхъуагæй мардысты. Дзуарæй рынчын сывæллон-иу куы амардис, уæд ыл нæ куыдтой, нæ фæтчыдис кæуын. Уæд, дам, Аларды хъызгæ кæны. Дзуарæй рынчын сывæллоны бинонтæ хъуамæ арæзтаиккой бæлвырд ритуалтæ: нæлгоймагæн нæ фæтчыдис йæ бинойнагмæ æввахс бацæуын. Сæ куывдты-иу Алардыйæ куырдтой, цæмæй хъæумæ æввахс ма бацæуа, æмæ кæд искæмæ бафта, уæд та сæ хъæлдзæг æмæ сæрæгасæй ныууадза. Йæ карздзинадæй йын тæрсгæ кодтой адæм. Афтæ тынг дзы тарстысты, æмæ йын йæ номыл цы кувæндон арæзтой, уымæн фæрссæгтæ нæ арæзтой, йæ дуар та йын кодтой хъæуæй иннæ фарсы ʼрдæм, цæмæй сæм комкоммæ ма кастаид.
Алардыйы фыдæхæй тынг кæй тарстысты ирон адæм, уый ма бæрæг у уымæй дæр, æмæ ард хæрын, сомы кæнын æмæ æлгъысты арæх пайда кодтой йæ номæй.
Алардыйы куывдты сылгоймæгтæ нæ бадтысты, фæлæ дзуарыл уыдонæй тынгдæр ничи аудыдта: цотгæнæг уыдон сты, сомы дæр дзы уыдон кодтой. Ногбоны-иу Фыссæн æхсæвы чызджытæ куывтой, цæмæй сын Аларды сæ фидæны цот фадынæгæй бахъахъхъæна.
КЪУДУХТЫ Маринæ