Ирон адæмы кадджындæр бæрæгбон
Æрбахæццæ нæм кæны, ирон адæм æнæхъæн афæдз зæрдæбынæй цы бæрæгбонмæ фенхъæлмæ кæсынц, уый – Джеоргуыба (Джиуæргуыба). Уастырджи, лæгты дзуар дæ, æмæ Ирыстоны лæгхъуаг макуы ныууадз. Цы кувинæгтæй дын кувдзысты, уыдон дын барст уæнт! Ирон адæмы иугæнæг дæ, сæ хæдзæрттæм сын фарн æмæ амонд хæссыс æмæ сæ дæ хорзæх уæд!
Нæ уарзон Ирыстоны зæххыл æнхъæвзæд фæрныгад æмæ æмзæрдæдзинад. Æппæт Ирыстоны бинонтæн та æрхæссæнт æнæниздзинад, хæлардзинад, циндзинад æмæ амонд!
Хистæртæ куыд дзурынц, афтæмæй Хуыцауы уынаффæдоны Уастырджи фæбады Хуыцауæн йæ рахизфарс. Ацы кадджын æмæ бæрнон бынаты, мæнæ ирон фынгыл дыккаг хистæр куыд фæбады, афтæ. Уый нысан кæны, Уастырджи Хуыцаумæ се ‘ппæт дзуæрттæй кадджындæр æмæ хæстæгдæр кæй у. Циндзинады фынгыл хистæр дыккаг гаджидау Уастырджийы номыл ма рауадза, уымæн гæнæн нæй. Ирон сылгоймæгтæ та йын йæ ном фæсномыгæй хонынц – Лæгты дзуар. Уастырджийы хъомыс бирæвæрсыг у.
Фыццаджыдæр у нæлгоймæгты зæд, стæй бæлццæтты фæндарастгæнæг. Уазæг хæдзары къæсæртыл хизгæйæ йæхи фæдзæхсы Къæсæры Уастырджийыл, цæмæй йæ къах ма скъуыра, мидæмæ цæугæйæ фарн хæсса, фæстæмæ цæугæйæ фæндараст кæна. Фæндагмæ куы рахизы, уæд та йæхи фæдзæхсы Фæндагсар Уастырджийыл, цæмæй рæствæндаг кæна, йæ къонайыл дзæбæхæй сæмбæла.
Джеоргуыбайы бæрæгбон дæр баст у Уастырджийы номимæ. Уастырджи ноябры мæйы уæларвæй Ирыстонмæ æртæхы йæ урс уырс базырджын æртæкъахыг бæхыл, æмæ æнæхъæн къуыри Иры дзыллæтæн хорздзинæдтæ фæуары.
Уастырджийы бонтæ фæззæгмæ кæй æрцæуынц, уымæн ис йæхи нысаниуæг: фæззæгмæ фæвæййынц хæдзарадон æппæт куыстытæ дæр, зæхкусæг вæййы сæрибар. Чындзæхсæвтæ дæр-иу Уастырджийы бонтæм уымæн кодтой. Уастырджийы бонты агъоммæ дыууæ къуырийы раздæр-иу райдыдтой чызджы бинонтæм минæвæрттæ æрвитын, хæдзаруынæг цæуын. Архайдтой, цæмæй-иу Джеоргуыбамæ æрæййæфтаиккой чындзæхсæвтæ, уымæн æмæ, дам, Уастырджийы бонты чындзæхсæв цы дыууæ æвзонг адæймаджы скæной, уыдон уыдзысты амондджындæр.
Джеоргуыбайы мæйæн йæ æртыккаг къуырийы хуыцаубон у бæрæгбоны райдайæн – хонынц æй Галæргæвдæн. Фæкæнынц кусарт. Джеоргуыбайы хуыцаубон у Хуыцауæн йæ зæхмæ кæсæн бонтæй иу, зæгъгæ, дзырдтой иу нæ фыдæлтæ. Къуырисæр изæр та вæййы Уастырджимæ кувыны изæр. Алы хæдзары хистæр дæр фæкувы Хуыцаумæ, цæмæй йын йæ бинонтæн æххуыс кæна. Къуырийы дæргъы ирон адæм фæбадынц бæрæгбоны фынгтыл. Дыккаг хуыцаубон у Уастырджийы фæдзæхсæн бон, уый фæстæ къуырисæры та – йæ æрвитæн. Уыцы бон дæр хæдзары хистæр бинонты бафæдзæхсы, цæмæй азæй-азмæ бинонтæ уой æнæниз, кæстæртæ – амондджын.
Джеоргуыбайы бæрæгбон дæр баст у Уастырджийы номимæ. Уастырджи ноябры мæйы уæларвæй Ирыстонмæ æртæхы йæ урс уырс базырджын æрткъахыг бæхыл, æмæ æнæхъæн къуыри Иры дзыллæтæн хорздзинæдтæ фæуары.
Раздæры заманы адæм бынтон æндæр цæстæй кастысты ацы бæрæгбонмæ. Кодтой хъæугуывдтæ, уыдис-иу сæм нывонд гал æмæ кодтой кусарт. Рагацау уагътой арахъхъ, фыхтой бæгæны. Ахæм хæдзар нæ уыд, бæрæгбоны-иу сæрмагонд кусарт чи нæ акодтаид. Ныры дуджы уавæр фæивта, стæм хъæутæй фæстæмæ стыр кывдтæ нал кæнынц. Бирæтæн сæ къухы не ‘фты кусарт акæнын, фæлæ уæддæр сæ бæрæгбоны фæдыл балхæнынц æртæ фæрсчы æмæ батабу кæнынц Уастырджимæ. Нæ республикæйы цы æндæр адæмы хæттытæ цæры, уыдоны цæсты дæр Джеоргуыба кадджын у, æмæ йæм уыдон дæр æрвылаз табу кæнынц. Немæ зæрдиагæй фæкувынц, фæбадынц, фæцин кæнынц. Афтæ баззади фыдæлтæй. Фæлæ нын, хъыгагæн, ныры рæстæджы домæнтæ æрбалхъывтой нæ уавæртæ, æгъатыр рын апарахат, исы нын нæ адæмы хуыздæрты сæдæгæйттæй. Æмæ-иу кæд, нæ фыдæлтæ хæсты рæстæг сæ царды домæнтæ, сæ фæндтæ дзæвгар æрбалвæстой, уæд ныл абон дæр хуыздæр рæстæг не скодта. Нæ уарзон адæмы æнæниздзинад æмæ цард хъуамæ сæвæрæм æппæтæй бæрзонддæр. Нæй нын бар ацы æвирхъау рæстæг æнæрхъуыды митæ кæнын. Уæ хорзæхæй, ма скæнæм, бирæ адæм иумæ кæм æрбадынц, ахæм стыр куывдтæ, ма сæвæрæм нæ хæстæджыты, нæ сыхæгты, не ‘мкусджыты тæссаг бынаты. Хуыцау æмæ Уастырджийæн уæлдай нæу, æртæ лæджы скувой иумæ æви æртын.
О, бæрæгбон бæрæгбоны хуызæн хъуамæ уа. Фæлæ нæ хъуамæ рох ма уа, ацы бæрæгбон хæрын æмæ нуазынæн кæй нæу. Нæ æртыгай чъиртæ хъуамæ кувæм сыгъдæгзæрдæйæ, стæй цы ‘мбæлы, уыцы хойраг æмæ нозтæй. Хæдзары конд уæливыхтæ, нывонд кусæрттаджы хæйттæ æмæ ирон бæгæны хъуамæ уой нæ кувинæгтæ. Ма кувут Хуыцаумæ карз нозтæй, дуканиты æлхæд чъиритæ æмæ фæрсчытæй. Уыцы куывд бынатыл нæ сæмбæлдзæн, бон изæрмæ рæсугъд ныхæстæ куы фæкæнат, уæддæр.
Цæмæй ацы ахсджиаг хъуыддагмæ адæм тагъд-тагъдæй ма цæттæ кæной, цæмæй алы бинонтæн дæр уа фаг фадат æмæ рæстæг иумæ æрбамбырд уæвынæн, уый тыххæй, куыд фарон, афтæ та ныр дæр Цæгат Ирыстоны ацы бæрæгбæтты райдайæн, къуырисæр нымад у æнæкусгæ улæфты боныл.
Зонæм, алкæй дæр фæнды йæхи, йæ бинонты бафæдзæхсын, фæлæ ныры тæссаг уавæры, курæм адæмæй, цæмæй уæхи бахизат ацы рынæй, кæд гæнæн ис, уæд уæ алчидæр скувæд йæхи бинонты ‘хсæн.
Джеоргуыбайы хорзæх уæ уæд!
КЪУДУХТЫ Маринæ