Ирон адæмæн рагфыдæлтæй хъæздыг исбонæн цы баззад уыдон сты: Ирыстоны зæхх, æрдхæрæны мадæлон æвзаг, дзургæ адæмон сфæлдыстад. Дунеты ахуыргæндты дисы чи бафтыдта, уыцы алæмæты таурæгътæ, Нарты æмæ Даредзанты кадджытæ – царциаты таурæгътæ.
Иры дзыллæ фæлтæрæй-фæлтæрмæ сæрыстыр кæмæй сты, нæ æгъдæутты сæйраг рахæцæнтæ: фарн, намыс, цыт, фæтк, кад, æхсар æмæ рæстдзинад. Ацы удварны хæзнатæн стыр ахадындзинад ис, сæ хъомысы тых бæрзонд у, хуры хæрдгæ тынтау адæмы тавынц, рæсугъд кæнынц цард æмæ уаг. Таурæгътæ, кадджытæ, æгъдæуттæ, нæ рухс кувæндæттæ зонды æвидигæ суадæттæ сты.
Куыд зонæм, афтæмæй Цæгат Ирыстоны Сæргълæууæг Сергей Меняйлойы Указмæ гæсгæ, ацы аз нæ республикæйы нымад у «Нартиадæйы аз»-ыл. Цы мадзæлттæ цæуы арæзт, уыдонæн сæ сӕйрагдӕр нысан у, нæ адæмон аивад бахъахъхъæнын æмæ йæ парахат кæнын.
Уымæ гæсгæ, Нартиадæйы арфæдз хынцгæйæ, нæ республикæйы дарддæр арæзт цæуынц тематикон мадзæлттæ.
Зæгъæм, 10–13-æм декабры Цæгат Ирыстоны ацæудзæн Æппæтдунеон фольклорон фестиваль «Арфæ». Сæ курдиат дзы æвдисдзысты Цæгат Кавказы Федералон зылды, Абхазы æмæ Хуссар Ирыстоны хихъæппæрисадон къордтæ. Сæ арæхстдзинад адæмы размæ рахæсдзысты æртæ номинацийы: «Инструменталон сфæлдыстад», «Музыкалон фольклор» æмæ «Хореографи». Фестивалы фæлгæты 11-æм декабры республикæйы районты ацæудзысты куыд уазджыты, афтæ бынæттон сфæлдыстадон коллективты иумæйаг концерттæ. Уыцы бон ма Цæгат Ирыстоны Абайты Васойы номыл социалон æмæ гуманитарон иртасæнты институты нæ республикæйы культурæйы министрады хъæппæрисæй ацæудзæн Тымбыл фынг: «Адæмон сфæлдыстад — нырыккон дунейы: традицитæ æмæ ногдзинæдтæ».
12-æм декабры республикæйы Адæмон сфæлдыстады хæдзары (Металлургты галуаны) уазджытæ архайдзысты гала-концерты æмæ фестиваль «Арфæ»-йы лауреаттæ хорзæхджын æрцæудзысты дипломтæй æмæ зæрдылдарæн лæвæрттæй.
Фыдæлты ныхæстæ, дам, зонды скъола, æмæ уæд Нарты кадджытæ та сты æнæхъæн академи. Цæмæй кусой нæ удварны рæзтæн, цæмæй ахъаз уой адæмты хæдбындурдзинад хъахъхъæнынæн æмæ се ʼхсæн хæлардзинад фидар кæнынæн, уыцы стыр арфæйаг нысан сæ къухы бафтыд дунейы фестиваль «Арфæ» саразджытæн æмæ ма ноджы иу æвæрццæг миниуæг – ацы æвæджиауы бæрæгбон ног фæлтæрты æргом раздахдзæн дзыхæйдзургæ сфæлдыстады диссагдæр æвидигæ хæзнамæ.
Эпос Нарты кадджытæ у ирон адæмы хæзнадон, нæ царды айдæн, нæ зонды суадон æмæ алы ирон адæймаг дæр хæсджын у æмæ зона йæ рагфыдæлты цард.
Æрмæг бацæттæ кодта КЪУДУХТЫ Маринæ