Ныр цалдæр æнусы дæргъы æртæ æфсымæры цот: Æлбортæ, Цогойтæ æмæ Къадзатæ хъуыддагæй æвдисынц сæ хæстæгдзинад. Мыггаджы уидæгтыл ирон адæм кæддæриддæр æнувыдæй сæрыстыр уыдысты æмæ сæ рагфыдæлты намысæй хæрзрайгондæй мысыдысты фыдæлтыккон уæзæг æмæ мæсгуыты.
Ирон адæмы традицитæм гæсгæ йæ заманты алы мыггаг дæр иумæйаг зиуæй самадта хохаг дурæй бæстон мæсыг, кæцы сын бахъуаджы сахат ахъаззаг æххуыс уыдис бинонты бахъахъхъæныны хъуыддаджы. Афтæ-иу уыди æмæ знæгты ныббырстыты сæ иуæй-иутæ ма æнæхъæн комбæстæн дæр фæдисхъæр ныккæнынмæ мæсыджы сæрты æртытæ–иу акодтой. Ахæм мæсыг ахуыргæндты хъуыдымæ гæсгæ уыди хæххон Луары Къадзайы мæсыг дæр. Куыд дзурынц афтæмæй, рагон заманты уæрдонвæндаг Уæлладжыры комы цыди Æрыдоны донæн йæ рахизвæрсты: ома Æрхоны, Луары, Уыналы, Зынцъары, Чъырамады рæзты… Хæхбæсты уыди тынг бирæ мæсгуытæ, уыдонæнæн, хъыгагæн, сæ фылдæр ныккæлдтытæ сты рæстæджы тымыгъты, фæлæ ма сæ иутæ уæддæр сæхи ныхъхъæддыхтæ кодтой æмæ абон дæр лæууынц хæххон къуылдымтыл. Уыдонимæ Æлборты æмæ Цогойты мæсгуытæ дæр. Къадзайы мæсыг дæр кæмдæрты афастытæ ис, иуæй иу дуртæ дзы рахаудысты.
Ацы проблемæтæ хынцгæйæ, нæ паддзахад сарæзта сæрмагонд федералон программæ фыдæлтыккон мæсгуытæ реставраци-цалцæггонд куыд æрцæуой, уый тыххæй. Газеты мыхуыр куыд фехъусын кодта, афтæмæй Луары Къадзайы мæсыджы дæр дыууæ азы размæ райдыдтой реставрацион куыстытæ уыцы паддзахадон программæмæ гæсгæ. Æмæ абон, Луары Санибайы бæрæгбоны, æртæ мыггаджы фæсивæдимæ бацыдыстæм йæ хæдразмæ. Цалцæггонд мæсыг цæхæртæ скалдта! Мæсыджы фарсмæ ма арæзт æрцыди фæлгæсæн бынат. Диссаджы панорамæ йæхи нæртон нывтæй равдыста (ноджы ма биноклæй куы акастыстæм, уæд): хорз зындысты Уæлладжыры хæххон хъæутæ. Стыр бузныджы аккаг сты, чи йæ сцалцæг кодта, уыцы адæм æппæт дæр. Мæсыг ахъаззаг æххуыс суыдзæн бæстæзонынады чи архайы, уыдонæн, кинонывисджытæн, экскурсанттæн дæр. Ацы бынат дзæгъалы нæ хонынц Хуры ком: Стыр Мызур, Куысурт, Луар, Æрхон, Ногхъæу, Ход, Уынал, Зынцъар æмæ Быз. Хурæй æфсæст комы хæххон Луар мыдау у адджын йæ фæстагон адæмæн! Кæддæр дзы цард фыхти цæджджинæгау, абон æнкъардæй лæууы æмæ фидæны фæстагæттæн адджын цæрæнбынат куыд суа, Хуыцау ахæм арфæ ракæнæд!
Хъæриуы хохы уæхскæй-иу Луары мæс-гуытæм хурзæрин йæ фыццаг тынуадзæнты цæхæр куы сымбæлын кæна, уæд–иу урсзачъе хистæртæ Хуыцаумæ æмæ Луары зæдтæм куыд скувой, ахæм арфæ сæ уæд йæ фæдонты…
САЛАМ, ЛУАР!
Салам, Луар! Нæ фыдæлтæн сæ уæзæг.
Мыдау у адджын алкæддæр дæ уынд!
Фæлтæрты хъысмæт разынд дæм фыддæрзæг:
Æнкъардæй лæууыд Къадзайы мæсыг.
Ныр та йæ уындæй дзыллæйы уд райы,
Ныр комбæстæн нæртон лæггад кæндзæн,
Йæ бынмæ бирæ машинæтæ уайы,
Æхсæвæй–бонæй бæлццæтты уындзæн.
Луар, дæ ном фæдон æдзухæй мысæд
Нæртон куывдты, куыд уа сæ цард æнгом.
Фыдæлты дзуæрттæй нæм сæ оммен хъуысæд –
Мах уый кæндзæн зæрондырдæм уæндон.
Гъе ныр, Луар, дæ хорзы кой куыд нæра!
Сæрыстыр уæд дæ байзæддаг дæуæй.
Дæ номæй ард хæрз хъуыддæгты куыд хæра,
У ныр, Луар, куывдты бынат фæрнæй.
КЪАДЗАТЫ Будзи