Бирæвæрсон у Тауырбеджы сфæлдыстад. Уый цымыдис кодта театр, музыкæ, скульптурæ, кино æмæ æрмдæсныты аивадмæ, фæлæ уæддæр æмæ уæддæр театры фарстатæ йæ аивадон архайды уыдысты иууыл сæйрагдæр. Уыд курдиатджын театралон нывгæнæг. Фæлæ театралон-декоративон дæсныйад (кæд сæйраг у, уæддæр) йе сфæлдыстадон царды иу къабаз у æрмæст. Гаглойты лæппу дыууæ Ирыстоны, Цæгат Кавказ æмæ фæсарæнты театрты сфæлындыдта 150 спектаклы бæрц. Афтæмæй та йæм нывкæнынады сæрмагонд ахуырад нæ уыдис, уыд хæдахуыр нывгæнæг. Цы йын бантыст сфæлдисын, уый йæ бирæ куыст æмæ тырнындзинады фæрцы.
Гаглойты Тауырбегæн йæ лæппуйы цард æрхаудта уæззау 30-æм азты рæстæгмæ, æмæ банкъардта репресситы æндæвдад.
Уæлдæр куыд банысан кодтон, афтæмæй Тауырбег канд нывгæнæг нæ уыдис, фæлæ ма уыд арæхстджын музыкант дæр. Фыста музыкалон уацмыстæ. Адæмы зæрдæмæ тынг фæцыд йæ «Фыййауы зарæг». Йæ хъару ма æвзæрста
пьесæтæ æмæ киносценаритæ фыссыныл дæр. Банысан кæнын хъæуы йæ драмæ «Сæуæхсид» (æмавтор ын у Алмазов), сæвæрдта йæ Хуссар Ирыстоны Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон драмон театры гуырдзиаг коллектив.
Гаглойты Тауырбег райгуырд 1924 азы медицинон кусджыты бинонты ‘хсæн. Йæ фыд Алыксандр (Сауи) Ирыстоны зындгонд хирург уыд. Куыста дохтырæй куыд Цæгат Ирыстоны, афтæ Хуссар Ирыстоны дæр, æмæ йын адæмы ‘хсæн уыд стыр авторитет. Алыксандр уыд, Хуссар æмæ Цæгат Ирыстон цæмæй баиу уыдаиккой, уыцы ахсджиаг фарсты фарсхæцæг æмæ репресситы азары бахауд.
Тауырбеджы мад Лидия Ларина райгуырд Ростовы. Уый дæр райста уæлдæр медицинон ахуырад, æмæ уый фæстæ Ирыстон ссис йæ дыккаг райгуырæн бæстæ, сахуыр кодта ирон æвзаг дæр. Куыд «адæмы знаг»-ы бинойнаг, афтæ уый дæр æртæ мæйы фæстæ æрцахстой, æмæ дæс азы ахæстоны фæбадтис.
Гаглойты Тауырбег йæ хо Галинæимæ уыдысты æрдзæй курдиатджын, тырныдтой зонындзинæдтæ райсынмæ. Кæд Тауырбег чысылæй фæцайдагъ аивадыл, уæд Галинæ та ныллæууыд йæ ныййарджыты фæндагыл æмæ ссис дохтыр. Фæстæдæр йе ‘фсымæры тыххæй радзырдта, зæгъгæ, тынг раджы базыдта кæсын æмæ фыссын. Скъоламæ дæр æй куы райстой, уæд æй барвыстой дыккаг къласмæ.
«Тауырбег æдзух кодта ныв, тынг уарзта музыкæ, уайтагъд-иу æрцахста йæ зæлынад. Нæ ныййарджытæ дæр ын равзæрстой йæ курдиат æмæ йæ радтой музыкалон ахуыргæнæндонмæ. Иу аз дзы куы ацахуыр кодта, уæд иттæг хорз цæгъдын райдыдта скрипкæйыл. Уыцы рæстæджы йыл йæ цæст æрæвæрдта Тугъанты Махарбег, уый нæм цардис æввахс. Махарбег ын федта йæ нывтæ æмæ сыл тынг бацин кодта, дис дæр ма сыл бакодта. Арæх-иу йемæ ныхас кодта аивады тыххæй, æмæ уый ноджы бандæвта лæппуйы хъысмæтыл», – мысыд йæ хо.
Таырбек театралон аивадыл фæцайдагъ чысылæй фæстæмæ. Сæрибар рæстæг-иу ын куы уыд, уæд-иу æппынæдзух лыгъдис театры нывгæнæн цехмæ. 1938 азы, 14 азы йыл куы цыдис, уæд æй куыстмæ райстой Хуссар Ирыстоны театрмæ, æмæ уыцы рæстæгæй райдыдта йе стыр æмæ бæрнон куыст аивады. Ам кусгæйæ ноджы тынгдæр райтынг йе ‘рдзон курдиат нывкæнынады хъуыддаджы. Уымæй дарддæр ма театры оркестры цагъта скрипкæйыл.
Куыд загътон, афтæмæй Гаглойты Тауырбег йæ лæппуйы кары куы уыд, уæд кодта уæззау цард. Йæ ныййарджыты йын кæй æрцахстой, уыцы хъуыддаг тынг зынтæй фæрæзта. Йæ хоимæ сæ ратардтой сæ хæдзарæй æмæ-иу куы кæм æрбынат кодтой, куы кæм. Тауырбег уæд йæ уд радта йæ ахуыры хъуыддагмæ æмæ 9-æм къласы ахуыргæнинаг куы ссис, уæдæй райдыдта нывкæныны уроктæ дæттын кæстæр кълæстæн. Уымæй дарддæр ма скъолайы йæ хъæппæрисæй арæзт æрцыд джаз-оркестр, кæцы Хуссар Ирыстоны историйы уыд фыццаг. 1941 азы ацы оркестр Тбилисы хæдархайгæ аивадон олимпиадæйы бацахста фыццаг бынат, æмæ уæд сæхи райдыдтой цæттæ кæнын Мæскуымæ. Фæлæ сæ бахъыгдæрдта хæст.
Фыдыбæстæйы Стыр хæсты райдианы Тауырбег уыд фыццаг бархионтимæ, фæлæ «адæмы знаг»-ы фыртыл нымад кæй цыдис, уымæ гæсгæ йыл нæ баууæндыдысты æмæ йæ нæ ауагътой хæстмæ. Фæлæ йæ фæндвидардзинады руаджы уыйас бакодта, æмæ штрафбаты рæнхъытимæ æрвыст æрцыдис арæзтадон куыстытæм. Куыстой уæззау уавæрты цъыфдзастыты, æххормæгтæй. Фæстæдæр Тауырбег æрвыст æрцыд Белорусаг фронты раззагон позицитæм. Афтæмæй ссис Фыдыбæстæйы Стыр хæсты хайадисæг æмæ суанг кæронмæ хæцыд немыцаг фашисттимæ. Дыууæ хатты фæцæф ис. Хорзæхджын æрцыд Сырх Стъалыйы орден, III къæпхæны Кады орден æмæ майдантæй «За отвагу» æмæ «За боевые заслуги».
Хæсты фæстæ Тауырбег æрыздæхт йæ райгуырæн бæстæмæ æмæ 1945 азы кусын райдыдта Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон театры æвæрæг-нывгæнæгæй, 1949 азы та – сæйраг нывгæнæгæй. Хæствæллад нывгæнæгæн йæ фыццаг куыст уыдис Гæззайы-фырты пьесæ «Лешка», кæцыйæн сарæзта цымыдисон декорацитæ. Гаглойты Тауырбег декорацитæ цы спектакльтæн сарæзта, уыдонæн сæ нымæц бирæ у, фæлæ сын сæ тæккæ хуыздæртыл куы дзурæм, уæд сты фæндзайæ фылдæр. Цæвиттонæн дзы æрхæсдзыстæм цалдæр: 1948–1949 азты сезоны сарæзта Шекспиры «Отелло», «Аргъау» (Туаты Д.), «Чермен» (Плиты Г.), «Хандзериффæ» (Саулохты М.); 1949–1950 азты сезоны – «Усгуртæ» (Токаты А.), «Фидыдады бæлуæттæ» (Г. Бердзенишвили), «Уазæгдоны хицау» (К. Гольдони), «Æнæ азымæй аххосджынтæ» (А. Островский, гуырдзиагау), «Дудар æмæ йæ хæлæрттæ» (Хацырты С.); 1950–1951 азты сезоны – «Æнæбасæтгæ адæм» (Гаглойты Вл.); 1951–1952 азты сезоны – «Отараты идæдз» (И. Чавчавадзе), «Фыдгæнæджы бинонтæ» (П. Джакометти); 1952–1953 азты сезоны – «Гаити» (Ж. Дюбуа), «Мыггаг æнæ зæгъгæйæ» (В. Минко); 1953–1954 азты сезоны – «Сидзæргæс» (Туаты Д.), «Азау æмæ Таймураз» (Гæдиаты Секъа); 1954–1955 азты сезоны – «Майя Цхънетели» (В. Канделаки), «Чермен» (Плиты Г., гуырдзиагау); 1955–1956 азты сезоны – «Философийы доктор» (Б. Нушич), «Сæниат» (Уырыймæгты Е.); 1959–1960 азты сезоны – «Испайнаг сауджын» (Дж. Флетчер), «Бæтæйы фырттæ» (Хъайырты Вл.) æмæ æндæртæ. Ацы спектакльтæй алкæмæн дæр ис сæрмагонд нысаниуæг канд Гаглойы-фырты сфæлдыстады нæ, фæлæ ма ирон театралон-декоративон аивады райрæзты дæр.
Гаглойты Тауырбеджы декорацитæй сфидауын кодтой нæ республикæйы театрты сценæтæ дæр. Цæвиттон, Тбилисы Ирон литературæ æмæ аивады декадæйы рæстæджы (1957 аз) «Чермен»-ы декорациты тыххæй афтæ дзырдтой зынгæ гуырдзиаг специалисттæ:
«Тауырбег хæдахуыр декоратор у, фæлæ йе ‘рдзон курдиаты, йе ‘рвылбонон архайды фæрцы бирæ ахуыр декоратортæй лæууы бæрзонддæр. Уымæн æмæ схъомыл ис стыр ирон театралон нывгæнæг Гæздæнты Цопаны театралон-декоративон аивады «академийы». Тауырбег йæ ахуыргæнæг Цопанау уыд æцæг профессионал, кæлæнгæнæг артист-декоратор». Йæ хуыздæр декоративон-театралон куыстытæ сты лапидарон, хуымæтæг, фæлæ тынг эмоционалон.
Ирон театры историйы сценæйыл кинематографы æууæлтæй чи спайда кодта, уый у Гаглойты Тауырбег. Спектакль «Сæниат»-ы сарæзта кинематографи æмæ театралон-декоративон нывкæнынады синтез. Кæй зæгъын æй хъæуы, сценæйыл театры кинематографийы æууæлтæй, кинопроекцитæй пайда кæныны хъуыддаг ног нæу, уымæн ис йæхи истори, йæхи фæлтæрддзинад.
Гаглойты Тауырбег цалдæр азы нывгæнæгæй акуыста Цæгат Ирыстоны паддзахадон музыкалон-драмон театры æмæ йын уым дæр уыдис стыр æнтыстытæ. Нывгæнæг арæх цыдис Ирыстоны кæмттæ æмæ хъæутæм, ныв сæ кодта æмæ ма-иу сын сæ къамтæ дæр систа.
Уарзта ирон национ уæлæдарæс æмæ хæдзарон мигæнæнты нывтæ кæнын. Цымыдис кодта, нæ рагфыдæлтæй нæм цы легендæтæ æрхæццæ, уыдонмæ, æмæ-иу сын сæ тексттæ ныффыста. Иу дзырдæй, афтæ аныгъуылд ирон фольклоры, æмæ йын йе сфæлдыстадон куысты дæр ссис сæйраг. Курдиатджын нывгæнæгæн хуызфыссынады аивады дæр бирæ бантыст, уæлдайдæр та нарты кадджыты темæйыл. Уымæй дарддæр ма Тауырбег архайдта декоративон скульптурæйы. Нæ республикæйы хистæр кары æмбæстæгтæн хорз зындгонд уыдысты йæ скульптурон фигурæ «Хетæгкаты Къоста», чысыл фонтанон фигурæ «Фатимæ» æмæ æндæртæ.
Гаглойты Тауырбег йæ цардæй ахицæн 47-аздзыдæй. Кæд ын сфæлдисæг Хуыцау бирæ азты цæрæнбон не схай кодта, уæддæр йæ фæстæ ныууагъта стыр ном æмæ бирæ куыстытæ. Тауырбеджы хуызæн адæймæгтæ вæййынц стæм. Уый национ аивады баззад ирд адæймагæй, æмæ йæ рох кæнын нæ хъæуы.
ЦХУЫРБАТЫ Ларисæ