Зынгæ композитор, фольклорист, дирижер æмæ æхсæнадон архайæг Кокойты Тæтæрхъаны райгуырдыл сæххæст 115 азы
Ирон музыкалон аивадмæ бæрзонд сты йе ‘вæрæнтæ, абон ныхас кæуыл цæуы, уыцы нæртон адæймагæн. Уый дзæвгар зæрдæмæхъаргæ уацмыстæ балæвар кодта ирон аивадуарзджытæн æмæ сæ абон дæр йæ табугæнджытæ исынц æхцондзинад, сæ зæрдæтæ сын рухс кæнынц музыкæйы рæсугъд æмæ хуызджын ахорæнтæй.
Уæдæ, ирон музыкалон аивадмæ аккаг хуынтæ чи бахаста, уыдонæй сæ иу уыд зынгæ композитор, фольклорист, дирижер æмæ æхсæнадон архайæг Кокойты Тæтæрхъан дæр. Уый райгуырд Хуссар Ирыстоны Мæсгуытыкомы 1908 азы 17 марты. Зæрдæргъæвд лæппу чысылæй фæстæмæ йæ зæрдæмæ арф айста музыкæ æмæ дзы нал фæхицæн суанг йæ царды бонтæм. Райдиан музыкалон ахуырад райста Тифлисы музыкалон скъолайы скрипкæйы къласы, йæ ахуыргæнæг та уыд Г. Шотниев. 1919 азы каст фæци ацы горæты æфсæнвæндагон ахуыргæнæндон, 1924-1926 азты та ахуыр кодта Тифлисы консерваторийы композицийы хаххыл. Уыд Тбилисы ирон драмон къорды архайæг, стæй та йæ къухдариуæггæнæг. Кокойы-фырт ма музыкалон ахуырад райста Мæскуыйы консерваторийы композицийы къласы ахуыр кæнгæйæ. 1934 азæй 1936 азмæ уыд, йæ хъæппæрисæй чи сырæзт, адæмон инструментты уыцы оркестры разамонæг, фæстæдæр та Цхинвалы вокалон-хореографион къорды разамонæг.
Кокойы-фырт уый фæстæ ацыд Цæгат Ирыстонмæ æмæ куыста Беслæны маисон комбинаты драмон æмæ кæфтыты къордты аивадон разамонæгæй. Æвзыгъд æмæ курдиатджын музыканты арæхстдзинадыл сæ цæст æрæвæрдтой аивадæн табугæнджытæ. 1938 азæй 1946 азы онг куыста Цæгат Ирыстоны зард æмæ кафты паддзахадон ансамблы аивадон разамонæгæй. Æндæр æмæ æндæр азты ма уыд Цæгат Ирыстоны филармонийы аивадон къухдариуæггæнæг, аст азы та уыд Цæгат Ирыстоны Композиторты цæдисы сæрдар. Йæ намысджын æмæ æвæллайгæ фæллойы тыххæй йын лæвæрд æрцыд Цæгат Ирыстоны аивæдты сгуыхт архайæджы ном, хорзæхджын ма уыд «Кады нысан»-ы орденæй дæр.
Кокойы-фырты æрдз стыр курдиатæй фæхайджын кодта æмæ уырдыг лæууыд йæ раттæг адæмæн балæггад кæныныл. Уый ссис ирон музыкалон аивады бындурæвæрджытæй сæ иу, сарæзта фыццаг театралон, хореографион, музыкалон-æххæстгæнæг национ коллективтæ.
1928 азы йæ хъæппæрисæй сырæзт цæугæ колхозон театр æмæ йын уыд хорз æнтыст культурон-рухсадон куысты, концерттæ æмæ спектакльтæ æвдыста Хуссар Ирыстоны дæрддагдæр хъæуты. 1931азы та сарæзта ирон адæмон инструментты ансамбль, фæстæдæр та вокалон-хореографион къорд. Ацы ран сæ аивадон фæндагыл слæууыдысты фæстæдæр профессионалон музыканттæ: зарæггæнæг Плиты Гришæ, композитортæ: Плиты Христафор æмæ Хаханты Дудар.
Тæтæрхъан цалдæр хатты уыд фольклорон экспедицийы Ирыстоны æмæ ныффыста адæмон мелодитæ, æмбырд кодта рагон музыкалон уадынгæрзтæ. 1937 азы ирон адæмон инструментты коллекци радта Мæскуыйы Глинкæйы номыл музыкалон культурæйы Паддзахадон музеймæ.
Цæгат Ирыстонмæ композиторы æрцыд баст уыд, цæмæй разамынд лæвæрдтаид зард æмæ кафты паддзахадон ансамблы сырæзтæн. Хъаруджынæй æрæвнæлдта йæ хъуыддагмæ æмæ йын цыбыр æмгъуыдмæ бантыст курдиатджын фæсивæды æрæмбырд кæнын. Коллективимæ куыста куыд хормейстер, хореограф, администратор-разамонæг, композитор, дирижер æмæ мæйы æмгъуыдмæ, æнæрынцойæ кусгæйæ, бацæттæ кодта концертон программæ. Уый фæстиуæгæн 1938 азы ансамблы гастрольтæ æнтыстджынæй ацыдысты горæт Налцыччы. Сæ репертуары уыдысты Кокойты Тæтæрхъаны зарджытæ – «Партийы гимн», «Плиты Иссæйы зарæг», «Тауче», стæй адæмон зарджытæ æмæ кафты мелодитæ «Æфхæрдты Хæсанæ», «Антъоны зарæг» æмæ æндæртæ.
1943 азы Тæтæрхъан йæ къухмæ райста симфонион оркестр саразыны хæс, фæстæдæр та – филармони æмæ йæ фыццаг аивадон къухдариуæггæнæг уыд йæхæдæг. Уыцы азты композитор ныффыста цалдæр егъау оркестрон уацмысы – Фыццаг симфони, Скрипкæйы концерт, фортепианойы фантази «Азау», симфонион сюитæ «Хæлардзинад», симфонион ныв «Изæр колхозы» æмæ уыдон се ‘ппæт дæр систы тынг зындгонд. Фыццаг «Ирон симфони» Кокойы-фырты сфæлдыстады сси иууыл бæрзонддæр. «Азау»-ы фантази фортепианойæн оркестримæ та фыст у ирон чызджы хъысмæтыл, кæцы Стыр Фыдыбæстæйон хæсты равдыста хъайтарон сгуыхтдзинад. Йæ фæстаг егъау уацмыстæ сты Дыккаг симфони æмæ оперæ «Нарты Сослан». Уый йæ царды фæстаг бонтæм дæр нæ уагъта йе сфæлдыстадон архайд, баззад дзыллæты ‘хсæн музыкæ парахатгæнæгæй.
Зынгæ композитор æмæ музыкæйы дæсны йæ цардæй ахицæн 1980 азы 3 апрелы, фæлæ йын цы егъау куыстытæ бакæнын бантыст, уыдонимæ цæрдзæн йæ раттæг адæмы зæрдæты.
Уæдæ, йæ курдиат æмæ йæ зæрдæйы рæсугъддзинадæй Иры дзыллæйæн кад чи кодта, ирон уæздан зарæджы зæлтæй адæмы зæрдæтæм фæндаг чи ссардта, уый уыдис Кокойты Тæтæрхъан, æмæ йын æнустæм мысдзыстæм йæ рухс ном.
КЪУДУХТЫ Маринæ