Фыдæлты къуым, цы дæ, чи дæ, адæймаджы зæрдæйы кæцы арфдæр уидагæй конд дæ, цæмæн дæ афтæ зынаргъ, æнæферохгæнгæ…
Хостыхъоты Зинæ
Хостыхъонау ацы фарстатæ æнцойад нæ дæттынц, райгуырæн къона адджын кæмæн у, сфæлдыстадон тæвагæй хайджын чи у æрдзæй, уыдонæн, æмæ сæ алчидæр сæ райхалыныл, куыд арæхсы, афтæ кусы. Уыдоны ʼхсæн – Хуссар Ирыстоны Уанеты Захары номыл зонадон-иртасæн институты æвзаджы хайады зонадон кусæг, поэт, тæлмацгæнæг Дыгъуызты Зæлинæ дæр. Архайы йæ бирæвæрсыг сфæлдыстады ацы фарстатæ алыг кæныныл. Йæ къухы куыд æфты, уымæн æвдисæг сты йæ фыццаг поэтикон æмбырдгонд «Баззай…»-ы рæнхъытæ. Зæлинæйæн йе ʼрыгон бонтæй фæстæмæ поэзийы символ – мыдадзон цырагъ – цырен артæй ссыгъд, æмæ ирон дзырдаивады уарзджыты зæрдæтæн рухс хæссы йæ уацмыстæй.
Зæлинæ кæд хуссайраг чызг у, уæддæр йæ курдиаты уылæн Цæгатмæ дæр æрбаивылд, æмæ йе ʼмдзæвгæтимæ зонгæ дæн нæ мыхуыры фæрæзты, стæй Интернеты фæрцы. Цымыдисы мæ æфтыдта йе сфæлдыстад, æмæ мæ фæндыд бындурондæрæй базонгæ уæвын йемæ. Ахæм фадат мын фæци, 2023 азы кæрон йæ фыццаг поэтикон æмбырдгонд «Баззай…» куы бакастæн уæд. Куыд бамбæрстон, афтæмæй Зæлинæ у æцæг ирон сылгоймаг, хæдзары æфсин, ныййарæг мад æмæ уарзон къай. Йæ алы уæнджы дæр ис нæ рагфыдæлты æфсарм, фарн æмæ æгъдау. Йæхицæй æппæлын æппындæр нæ уарзы. Афтæмæй та у æппæлыны аккаг адæймаг. Фыццаджыдæр æй æрдз фæхайджын кодта ирон сылгоймаджы фарнæй, фыссы æмдзæвгæтæ иронау æмæ уырыссагау асджын адæмæн æмæ сабитæн, тæлмац кæны персайнаг нырыккон поэтты уацмыстæ.
Зæлинæ райгуырд ирон фæрнджын бинонты ʼхсæн 30 октябры 1978 азы Хуссар Ирыстоны рæсугъддæр бынæттæй иуы – Цхинвалы районы Сатихъары хъæуы. Йæ ныййарджытæ йын фыццаджыдæр радтой ирон хъомылад, йæ мады ʼхсыримæ йын бауарзын кодтой нæртон зыланггæнæг мырты мелоди, æмæ сæ уацары бахауд. Райдайæн скъола каст фæцис сæхи хъæуы. Йæ сабийы бонты тынг бауарзта музыкæ æмæ астæуккаг скъола фæуыны фæстæ йæ ахуыр адарддæр кодта Æлборты Феликсы номыл музыкалон училищейы вокалон хайады. Уый фæстæ бацыд Хуссар Ирыстоны паддзахадон университеты ирон-персайнаг филологийы факультетмæ æмæ йæ каст фæцис сырх дипломимæ. Йæ хорз ахуыры тыххæй йæ университеты разамынд цалдæр хатты схорзæхджын кодта. Ахуыры фæстæ кусынмæ бацыд Уанеты Захары номыл зонадон-иртасæн институты æвзагзонынады хайадмæ. Йæ куыст уарзта æмæ йæ æххæст кодта бæрнонæй. Институты разамонджытæ йыл сæ цæст æрæвæрдтой æмæ йæ арвыстой Мæскуымæ Уæрæсейы Зонæдты академийы æвзагзонынады институты ирайнаг æвзæгты сектормæ уæлæмхас ахуырад райсынмæ. Фæсахуыр æрыздæхт, йæ зонадон куыст æнтыстджындæрæй кодта, æмæ йе ʼнтыстыты тыххæй хорзæхджын æрцыд Хуссар Ирыстоны президенттæ Кокойты Эдуард, Тыбылты Леонид æмæ Гаглойты Аланы номæй Кады гæххæттытæй.
2019 азы Мæскуыйы хорзæхджын æрцыд æхсæнадон литературон преми «Булæмæргъ»-æй, 2021-æм азы та ссис литературон журнал «Мах дуг»-ы Дунеон премийы лауреат. Зæлинæ æмдзæвгæтæ фыссы куыд ирон æмæ уырыссаг, афтæ персайнаг æвзагыл дæр. Йе сфæлдыстады бæрæг бынат ахсы сывæллæтты поэзи, ныффыста сын тагъддзурæнтæ æмæ сыгъдæгдзурæнтæ (чистоговорки) дæр.
Зæлинæ æмдзæвгæтæ фыссын райдыдта хæрз æрыгонæй. Мыхуыры йын фæзындысты 1997 азы. Йæ поэзи æргом кæны йæ ахаст, йæ алыварс цы цаутæ цæуы, уыдонмæ, йæ уарзондзинад æрдзмæ, райгуырæн Ирыстонмæ, ныййарджытæм æмæ афтæ дарддæр.
Ныффыста ма æмдзæвгæты цикл, Хетæгкаты Къостайы премийы лауреат, филологон наукæты кандидат Битарты Зоя рæвдауæндæттæн цы программæ «Малусæг» сарæзта, уымæн. Куыд загътон, афтæмæй йæм ис курдиат тæлмац кæнынмæ дæр, æмæ тæлмац кæны персайнаг поэзи.
Зæгъæн ис, Зæлинæ æмдзу кæны, йæ алыварс чи цæры, уыдонимæ. Сæ циныл цин кæны, сæ рисыл – хъыг æмæ йе ʼнкъарæнтæ равдисы йæ поэтикон рæнхъыты. Ис арф хъуыды йæ патриотон, стæй уарзондзинадыл фыст æмдзæвгæты. Бирæтæ дзы сты дзаг философон хъуыдытæй, уарзондзинады æнкъарæнтæй, ис сæ дызæрдыгдзинад, драматизм. Зæрдиагæй ссары йе ʼмдзæвгæты йæ ныййарджыты, йæ дадайы, Ирыстоны кад æмæ намысы лæгты нæмттæ дæр. Кæй ныффыста, уыцы æмдзæвгæтæн сæ кæцыдæр хай иу цъары бын чиныг «Баззай…»-ы бæстонгондæй рауагъта. Бæрзонд уагæвæрдыл Хуссары ацыд чиныгæн йæ фыццаг презентаци, поэзиуарзджытæ йыл зæрдиагæй бацин кодтой. Зындгонд журналист, поэт Санахъоты Маринæ дæр йæ телепроект «Признание»-йы Зæлинæимæ сарæзта фембæлд.
Ацы æмдзæвгæты æмбырдгонд рацыд рауагъдад «Литера»-йы 2023 азы кæрон. Йæ редактор – Дзассохты Ланæ, корректор – Дзуццаты Иринæ, нывгæнæг – Джиоты Дианæ. У аив фæлыст: йæ формат хорз, шрифт æнцон кæсæн. Алы кары чиныгкæсæгæн дæр уыдзæн цымыдисаг. Ары дзы йæ фыд Хазбийы рухс ном.
Чиныг фыццаг хатт мæ къухмæ куы райстон, уæд мæ стыр цымыдисы бафтыдта йæ сæргонд – «Баззай…», стæй, мæнмæ гæсгæ, поэзиуарзджыты дæр æлвасы йæхимæ, цыма цыдæр сусæг зæгъинæгтæ æмбæхсы æмæ сæ басгарын, стæй сæ райхалын хъæуы йæ авторы мидхъуыдыты аныгъуылгæйæ, уыйау.
Чиныджы фыццаг сыф чиныгкæсæджы зонгæ кæны йæ нывгæнæджы арф хъуыдыимæ. Стæй дзы автор арфæтæ кæны философон наукæты кандидат Дзугаты Къостайæн, чиныджы рацыдыл къухдариуæгдзинад кæй райста йæхимæ, уый фæдыл. Поэзиуарджытæ куы бакæсой ацы æмдзæвгæтæ, уæд æнæмæнгæй банкъардзысты, чиныгæн йæ райдианæй йæ кæронмæ, цæугæ донау, лейтмотивæй кæй зæлы уарзондзинады темæ. Фыццаг æмдзæвгæты къорды автор æвдисы йе ʼрыгон бонты сусæг уарзты монцтæ, хъуыдытæ, йæ дызæрдыгдзинад, йæ бæллицтæ. Нæ уадзы йæ уарзты мæсыг æркалын, архайы йæ ногæй самайыныл. Рагуарзт æй æдзухдæр хоны кæдæмдæр. Кæд «миты тъыфылты басыд йæ уарзт», уæддæр æй уырны, йæ уарзты тых кæй у фылдæр, уымæн æмæ «Æнæ уарзтæй а зæххæн ʼнæ сæфгæ нæй».
Сусæггаг у, мæйимæ цы дзурын,
Боныгон æз рухс хурæй цы курын.
Ничи зоны зæрдæйæн йæ фæндон,
Састудæй цæуыл кæуы мæ фæндыр.
Фæззæг мын мæ хъуыдытæ фæсуры,
Уый хатыр мæ амондæй фæкуры.
Асæрфы мын рог уддзæф мæ цæссыг, –
Дард бæстæм мæ сагъæстæ фæхæссы.
«Ничи зоны»
Æвæдза, зæххыл ныййарæг мадæй зынаргъдæр ницы ис. Мады фыдæбæттæ ничи бафыста. Фæлæ йын фæлмæн ныхæстæй йæ зæрдæ балхæнын алкæй хæс дæр у. Зæлинæ дæр удæй-удмæ уарзты темæйæ рахизы ныййарæг мадмæ уарзондзинады темæмæ æмæ йе ʼмдзæвгæтæ «Мæ мадæн», «Ныййарæг», «Мæ уарзон мадæн» æмæ иннæты цæстыты раз ирдæй æрлæууын кæны ныййарæджы фæлгонц, равдисы, куыд зын ын сты йæ мады тухитæ, куыд хъынцъым ын кæны йæ фыдæбæттыл, куыд æй фæнды, цæмæй йын аккаг лæггад бакæна:
Ныййарæг, дæ сагъæс фæбарын –
У асæст, æрхуым арвы ʼнгæс,
Мæхицæн бынат æз нæ арын,
Куы баззайа ʼнæ фыст мæ хæс.
Æз зонын, уæззау уыд дæ хъысмæт –
Фыдцардæй æййæфтай æфхæрд.
Хуыцаумæ æрвитын мæ фыстæг –
Йæ арфæ дын рарвитид кæд…
«Ныййарæг»
Адæймаг дуры сæр куы райгуыра, уæддæр ын райгуырæн уæзæг адджын у. Афтæ Зæлинæйæн дæр райгуырæн къона зынаргъ у, æмæ йын йæ кады аккаг æмдзæвгæтæ уымæн фыссы. Йæ уды катайæ фыдыбæстæмæ, уарзондзинады æнкъарæнтæй, йæ миддуне йын чи æвдисы, ахæм поэтикон æмæ философон рæнхъытæй дзаг сты йе ʼмдзæвгæтæ «Хæстарыд Ирыстон», «Саубоны август», «08.08.08», «Цæмæн уарзын Ирыстон», «Сæрибар Ирыстон!», «Сæнайы хох» æмæ иннæтæ.
Æрхуымæй мæм Сæнайы хох кæсы,
Цавæрдæр маст йæ зæрдæмæ хæссы.
Цыдæр сусæг мæ ихсыд удæй домы,
Æвæццæгæн, мæ уды катай зоны…
Мæ уæзæгыл куыд ысивон мæ уд,
Цы бæстæйы ыссардзынæн хъæрмуд?
Зæйластæй дæ куыд ныууадзон, Ирыстон,
Куы мын фæуай фыдæлгъыстау гæныстон…
Мæ сагъæстæ ныдздзæгъæл ысты тары,
Æз иу ныфсы таг зæрдæйы нæ арын…
Куы нал фæразын Иры ʼнусон хъарæг…
Кæд ма азарон ме ʼвзонг бонты зарæг?
Æрхуымæй мæм Сæнайы хох кæсы,
Йæ хъæрзын мæм хæххон уддзæф хæссы,
Цыдæр æххуыс мæ ихсыд удæй домы,
Æви та уый зæрдæйыуаг зоны?
«Сæнайы хох»
Æмдзæвгæ «Нæ кæмттæм кæсгæйæ» дæр у философон хъуыдыимæ, æмæ дзы автор æвдисы йæ зæрдæйы рис йæ хъысмæтыл, фæлæ уæддæр бæллы:
Ды байрай, Ирыстон!
Дæ аргъуан, мæ рыстдон!
Ды дидинæг кал!
Чиныджы фæстаг сыф куы рафæлдæхтон, уæд мæхицæн хатдзæг скодтон, бæлвырдæй дзы уарзондзинады тематикæ уæлхох кæй у. Поэты кæй фæнды, цæмæй йæ рагбонты уарзты цæхæры стъæлфæнтæ баззайой зæрдæйы. Æвæццæгæн, чиныгæн дæр «Баззай…», зæгъгæ, сæргонд уымæн скодта. Зæлинæ кæд æрдзы афонтыл, Фыдыбæстæмæ, Къостамæ, ныййарæгмæ, ирон æвзагмæ уарзондзинадыл фыссы, уæддæр йæ алы æмдзæвгæйы дæр зилдух кæнынц уарзты монцтæ дыууæ æрыгон уды æхсæн, бæллицтæ, дызæрдыгдзинад («Дæумæ мæ фæндаг», «Дыууæ цæсты», «Ды…», «Миты тъыфылтæ», «Мæ цæугæ мæсыг», «Хæхтæм мæ ахон, мæ буц хæлар» æмæ æнд.).
Зæлинæйы миддунейы цы рæсугъд хъуыдытæ райгуыры, уыдон æнæвгъауæй сыгъдæг сыфмæ рахæссы. Мыхуыры фæзынынц Хуссар æмæ Цæгат Ирыстоны республикон газеттæ æмæ журналты. Ирон поэзи уарзджытæ «Бæззай…»-ы фæрцы ныр бæлвырддæр базонгæ уыдзысты йæ бирæвæрсыг сфæлдыстадимæ. Цымыдисæй дзы бакæсдзысты йе ʼртæрæнхъонтæ, цыппаррæнхъонтæ, номарæнтæ, фæсномыг радзырдтæ, æнæрифмæ æмдзæвгæтæ æмæ афтæ дарддæр.
Æмдзæвгæты иу къорд зæрдиагæй ратæлмац кодтой, Уæрæсейы фысджыты цæдисы уæнг, Челябинскы паддзахадон культурæйы институты профессор Ягодинцева Нинæ разамынд цы поэтикон тæлмацы лабораторийæн дæтты, уый кусджытæ, æмæ мыхуыры рацæудзысты сæ журналты.
Уырны мæ – Зæлинæйы поэтикон рæнхъытæ цыдæр сусæг тыхæй, æрдзон фæндыры зæлтау, стæй суадоны цæссыгау сæхи бауарзын кæндзысты, сыгъдæг зæрдæ кæмæн ис, ахæм поэзи уарзджытæн. Йе сфæлдыстадæй та ирон литературæйы къæбиц бæлвырд фæхъæздыг уыдзæн æмæ чиныгæн гауызфæлыст уыдзæн йæ фæндаг ирон дзырдаивады уарзджыты зæрдæтæм.
Зæлинæ, Хуыцау дын цы сфæлдыстадон фæндаг снысан кодта. Уый ссис дæ царды хъысмæт, æмæ ног сфæлдыстадон æнтыстытимæ дæ над фæндагыл поэзийы бæрзонд къæпхæнтæм схиз, фарн æмæ амондимæ ныфсджын къахдзæфтæ кæнгæйæ!
Дзугаты-Мурасты Риммæ,
УФ-йы Журналистты цæдисы уæнг,
Цæгат Ирыстоны культурæйы сгуыхт кусæг