Ехх, æвæдза, диссаг та куыд нæ у – мадæлтæн, хæсты идæдзтæн Фыдыбæстæйы Стыр хæст сæ зæрдæты цал æмæ цал азмæ нæ фæци! Æмæ Кочысаты Мухарбег тохы цæхæры йæ риуы арфæй сулæфыд æгъуыстаг дзырдтæ: «Куы ʼрбайхъуысы уынгæй къæхты хъæр, ныхас, «Æрхæццæ мæ хъæбул», – фенхъæлыс æваст».
Фæстæдæр уыцы æмдзæвгæ «Хъæмæ»-йæ рауад æрдхæрæны зарæг. Æмæ йæ æмбисонды дзæбæх акодта Баллаты Валодя. Афтæмæй уыцы зарæг зæрдæфæйлыд мадæлтæн сси гимнау æмæ сын сæ уды æвдадзау гуырын кодта ныфс æмæ æууæнчы муртæ. Æмæ-иу Баллаты Валодяйы зæлдаг хъæлæсæй мæнæ ацы дзырдтæ куы азæлыдысты:
Уæд фæндагмæ арæх фæцæуыс уынæг, –Кæд искæцæй уаид, мæ хъæбул зынæг, – уæд-иу æнхъæлмæгæсæг мадæлтæй алчидæр загъта: «Валодя мæн тыххæй зары. Цæмæй йæ зоны, æз фæндагмæ кæй ацæуын æмæ кæй нымдзаст вæййын, мæ хъæбул ыл кæй фæзындзæн, уый æнхъæлæй!..»
Уыдон цыдысты хæсты цæхæрмæ – бирæтæ бархи, барвæндонæй. Цыдысты ацу æмæ ма ’рцуйы фæндагыл. Уыдон сæ цард æмæ курдиат нывондæн æрхастой Фыдыбæстæ, сæрибар æмæ намысæн.
Йæ цæфтæн хохау фидар чи уыди, йæ рыстыл цæстысыг чи никуы æркалдта, уыцы салдат куыдта йæ уæлахизы цинæй. Куыдтой нæ бæстæйы адæмты минæвæрттæ сæ иумæйаг Уæлахизы цинæй, хæлардзинад, æфсымæрдзинад кæй фæуæлахиз, уый цинæй. Уæлахиздзаутæ. Ирвæзынгæнджытæ. Мæлæтæй, цагъары къæлæтæй, æнусты худинагæй… Афтæ хуыдтой советон адæмы уыцы бонты æппæт дунейы дзыллæтæ. Уæ кад мыггагмæ баззайдзæн цæргæйæ.
Цал милуан мадæлты зæрдæтæ рыстысты! Цал милуан мадæлты зæрдæтæ тыхстысты! Цал милуан мадæлтæ калдтой цæссыг!
Æмæ ныр, уал азы фæстæ, ныййарæг мадæн Дур-Дуры ахæм цыртдзæвæн кæй сæвæрдтой, уый, бæгуыдæр, у стыр арфæйаг хъуыддаг. Зæххон зæды табуйаг фæлгонц ахæм æвæджиауы хуызы чи сæнусон кодта, уыдон сæхицæн скодтой удыбæстæ. Бынæттон цæрджытæ сæ сæртæй ныллæг кувынц Æгъуызарты Таймуразæн, Суменаты Тамирæн, курдиатджын нывгæнæг Цхуырбаты Олегæн æмæ сæ фарсмæ чи æрбалæууыд, уыдонæн се ʼппæтæн дæр.
Йæ бындур та арæзт у, хæсты размæ æвзонг лæппутæ сæ нæмттæ цы дурыл ныууагътой, уымæй.
Дур-Дуры хъæуы хæстонтæн-ветерантæн ис дынджыр мемориалон комплекс, фæлæ ма дзы ацы цыртдзæвæн кæй фæзынд, уый дæр æрмæст уыцы æрыгон хъæбатырты мыггæгтæн нæ, фæлæ æппæт хъæубæстæн дæр у сæ царды ахсджиаг цау. Абон сын сæ зæрдæйы тæгты ногæй бацагайдтой хæсты архайджыты уæззау мысинæгтæ, ногæй та андзæвыдысты ивгъуыдыл.
Хæсты агъоммæ ам сæ къухфыстытæ ныууагътой Дур-Дуры цыппæрдæс сахъгуырды. Хæст куы райдыдта, уæд, сæ азтыл бафтаугæйæ, барвæндонæй ацыдысты фронтмæ. Ацы дурыл кæй нæмттæ баззадысты фыстæй, уыдонæй дыууадæсæн сæ хъысмæт бæлвырд нæу абон дæр.
Æдзард хъæбултæ хæсты размæ сæ нæмттæ цы дурыл ныууагътой, уым арæзт æрцыд монумент-цыртдзæвæн.
Абон мах стыр бузныг зæгъæм уæды фæлтæры ныййарджытæн, кæцытæ схъомыл кодтой ахæм ныфсхаст лæппуты æрмæст Ирыстонæн нæ. Уыдонæн зын æмæ уæззау уыд сæ хъæбултæм тохы быдырæй æнхъæлмæ кæсын, фæлæ быхсыдтой уæлахизы сæраппонд.
Æмæ ма иу зæрдæскъæфæн хабар ис æрхæссæн ацы дуры тыххæй. Лæппутæй иуы мад – Лагконти Дзадзайыл – азтæ сæ уæз куы æруагътой, йæ бон куы нæуал уыд дурмæ цæуын, уæд, бынæттон хиуынаффæйады администрацийæ бар ракургæйæ, дур схæссын кодта йæ хæдзары размæ æмæ-иу ыл æрвылрайсом дæр авæрдта йæ къух. Уыцы дур ныртæккæ дæр ис уыцы ран, нал ын баивтой йæ бынат.
Мемориал зæрдыл лæууын кæндзæн хъæбатыр æмхъæуккæгты, хæствæллад салдæтты нæмттæ æмæ уæззау азтæ . Цæмæй кæстæртæ хъуыды кæной æмæ тырной сабыр цардмæ, цæмæй ныййарæг йæ цæссыгтæй мауал æхса йæ фырты къахвæдтæ, цæмæй мады зæрдæ æнустæм уа хъæбулæфсæст. Фыдыбæстæ хъахъхъæнын у алкæй хæс дæр. Фæлæ сабыр арвы бын куыд лæггад кæнæм Райгуырæн бæстæйæн, уыцы арфæ нæ уæд!
Зæххыл уæд сабырад æмæ кæрæдзи æмбарынад!
КЪУДУХТЫ Маринæ