Рагон грекъаг зынгæ философ Сократы хъуыдымæ гæсгæ, ахуыргæнæг йæ курдиат райсы Хуыцауæй. Абон уын мæ уацы цы диссаджы уæздан сылгоймаджы кой ракæнынмæ хъавын, уымæн дæр ахуыргæнæджы курдиат Хуыцауæй ратгæ у. Зæгъæн ис, йæ цард æнæхъæнæй дæр кæй снывонд кодта рæзгæ фæлтæры хъомыладæн. Æмæ ныр 25 азæй фылдæр йæ фæдыл кæны рæзгæ фæлтæры, фидæны рæсугъд цардмæ сын фæндаг амонгæйæ. Йæ куысты сæйрагыл нымайы алкæцы сывæллоны дæр хи хъæбулау уарзын, æмхуызон хорз ахаст сæм дарын. Чи фæнымайдзæнис уал азы дæргъы йæ зонындзинæдтæ æнæвгъау цал адæймагæн бацамыдта, цал адæймаджы бафтыдта царды раст фæндагыл, уыдоны.
Ахуыргæнæг… Цас æхцон æмæ зæрдæмæхъаргæ мысинæгтæ ис баст ацы дзырдимæ алкæмæн дæр. Æвæццæгæн, нæ разындзæн ахæм адæймаг, ацы дзырд фехъусгæйæ, йæ сабибонты дуг чи нæ æрымысы, йæ фидæны рæсугъд цардмæ йын фæндаг чи амыдта, уыцы ахуыргæнæджы сурæт кæй цæстытыл нæ ауайы.
Мамытты Ранетæ – ирон æвзаг æмæ литературæйы ахуыргæнæг, бирæ фæлтæр рауагъдонтæн у ахæм уарзон ахуыргæнæг. Дыууын фондз азы дæргъы уый цæсгомджын æмæ сабитыл æнувыдæй æххæст кæны, ахуыргæнæг суæвгæйæ, фыццаг хатт йæ разы цы стыр æмæ ахсджиаг хæс сæвæрдта, уый.
Райдиан кълæсты ма куы ахуыр кодта, уæд æргомæй равдыста, фидæны цахæм фæндагыл слæууинаг уыд, уый. Йæхæдæг нын йæ мысинæгты куыд радзырдта, афтæмæй: «Скъолайы ахуыргæнгæйæ кæддæриддæр уарзтон ме ’мкъласонтимæ «ахуыргæнджытæй» хъазын. Уæлдай тынгдæр мæ зæрдæмæ цыд мæ «ахуыргæнинæгтæн» хæслæвæрдтæ дæттын, нысæнттæ сын æвæрын. Мæ фыццаг ахуыргæнæджы сурæт ма абон дæр рухсæй лæууы мæ цæстыты раз. Ахуыргæнинæгтæ йæ уарзтой тынг бирæ, йæхæдæг дæр нæм аудгæ æмæ фæлмæн ахаст кæй дардта, уый тыххæй. Æвæццæгæн, уыцы уарзондзинады æнкъарæнты фæстиуæгæн, мæ сабион зæрдæйы æрфидар ис ахуыргæнæг суæвыны бæллиц».
Ранетæ астæуккаг скъола каст фæуыны фæстæ йæ ахуыр адарддæр кодта Цæгат Ирыстоны паддзахадон университеты. Ам дæр нымад уыд хуыздæр студенттæй сæ иуыл. 1996 азы университет каст фæуыны фæстæ, Ранетæ йæ фæллойадон куыст райдыдта Дзæуджыхъæуы 38-æм астæуккаг скъолайы ирон æвзаг æмæ ахуыргæнæгæй. Абон дæр ма фæлтæрæй-фæлтæрмæ рæдауæй амоны йæ зонындзинæдтæ рæзгæ фæлтæрæн. Уымæй дарддæр ма семæ кæны хъомыладон куыст дæр. Уыимæ ма 2014 азæй фæстæмæ у ирон æвзаджы ахуыргæнджыты методикон иугонды разамонæг. Æвзонг, æвæлтæрд уæвгæйæ, Ранетæйæн бантыст скъоладзаутимæ иумæйаг æвзаг ссарын. «Фыццаг хатт ахуыргæнинæгты раз æрлæууын, фыццаг урок æнтыстджынæй ауадзын алы ахуыргæнæгæн дæр свæййы æнæферохгæнгæ бон. Фæзынынц, куыд æхцондзинады, афтæ дызæрдыгдзинады æнкъарæнтæ дæр, фæлæ уыдон уайтагъд айсæфынц, ног коллективы зондамындтæ æмæ хорз ахаст банкъаргæйæ», – зæгъы Ранетæ Петры чызг.
Йæ дзырд – фæлмæн, йæ амынд – зондзонæн, ахæм ахуыргæнæг у Ранетæ Петры чызг. Бирæ хорздзинæдтæ ис зæгъæн Ранетæйæ, куыд йæ куыстмæ, ахуыргæнинæгтæм йæ аудгæ ахасты, афтæ йæ удыхъæды тыххæй дæр. Скъола йын ссис дыккаг хæдзары хуызæн æмæ йæ цард бынтондæр нал уыны æнæ йæ уарзон ахуырдзаутæй. Æнæхъæнæй дæр аныгъуылд йæ уарзон куысты, æдзухдæр ис ахуырады, царды гуылфæнты. Ахуыргæнæджы куыст кæд тынг вазыгджын у, уæлдайдæр та ацы знæт æмæ карз рæстæджы, уæддæр дзы Ранетæ фæллайын нæ зоны æмæ уæхскуæзæй кусы æмæ кусы рæзгæ фæлтæрæн йæ зонындзинæдтæ æнæвгъау амоныныл, аккаг адæймæгтæ сæ скæныныл. Æмæ йын æнтысгæ дæр кæны.
Йæ ахуыргæнинæгтæ алыхатт дæр хайад исынц алыгъуызон конкурсты, олимпиадæты æмæ бацахсынц раззаг бынæттæ. Æнгом бастдзинад ын ис йæ хъомылгæнинæгты ныййарджытимæ.
Советон Цæдисы рæстæгимæ абаргæйæ, ныры дуджы рæзгæ фæлтæримæ кусын бирæ зындæр у. Алкæцы ахуырдзауы зæрдæмæ дæр хъæуы хицæн фæндаг ссарын.
«Цæмæй хорз ахуыргæнæг уай, уый тыххæй фаг не сты профессионалон фæлтæрддзинад æмæ зонындзинæдтæ, хъуамæ уай психолог дæр, хъуамæ зæрдæйæ уарзай сывæллæтты. Адæймаг сывæллæтты куынæ уарза, уæд скъолайы ма хъуамæ куса, куыдфæнды ма тырна йæ профессийы бæрæг æнтыстытæ йæ къухты бафтын кæнынмæ, уæддæр ын нæ бантысдзæн. 2014 æм азы мын Ахуырады министрадæй кады гæххæтт лæвæрд куы æрцыд, уæд æз ноджы стырдæр бæрндзинад банкъардтон мæ хъомыладон куысты æмæ алы ахуыргæнинаджы фидæны тыххæй дæр. Хорз ахуыргæнæг хъуамæ уа йæ дæсныйады профессионал, фæлмæн æмæ уыцы иу рæстæджы карз æмæ домаг. Сывæллæтты куынæ уарзай, уæд сын сæ чысыл зæрдæтæм нæдæр фæндаг ссардзынæ, нæдæр сын дæ предмет хорз бацамондзынæ. Сывæллон фыццаджыдæр хъуамæ уарза ахуыргæнæгæн йæхи, уа йын цæвиттойнаг, уæд ын йæ предмет дæр хуыздæр сахуыр кæндзæн», – зæгъы Мамытты Ранетæ.
Æмæ æцæгæйдæр, ахуыргæнæг æмæ ахуыргæнинаг дæр хъæбул æмæ ныййарæг мадау æнæуынгæ тæгтæй баст вæййынц. Арæх ахъуыды кæнын йæ куыстуарзондзинады тыххæй: цас йæ бон у кусын ацы уæздан сылгоймагæн.
Курдиатджын ахуыргæнæг кæд хорзæхджын æрцыд бирæнымæц хорзæхтæй, уæддæр йæ иууыл стырдæр хорзæхыл нымайы йæ ахуыргæнинæгты уарзондзинад æмæ æнтыстытæ.
Ранетæ, газет «Владикавказ»-ы редакцийы номæй Ахуыргæнæджы боны цытæн арфæ кæнæм куыд дæуæн, афтæ æппæт республикæйы ахуыргæнджытæн дæр. Нæ зæрдæ уын зæгъы æнæниздзинад, бирæ азты дæргъы ма уæ зонындзинæдтæ цы дæттат рæзгæ фæлтæрæн.
КЪУДУХТЫ Маринæ