Малиты Георгийы райгуырдыл сæххæст 137 азы
Малиты Гадойы фырт Георги райгуырдис 23 октябры 1886 азы. 1865 азы Дыгургомы рæбинагдæр хъæутæй иу – Москæйæ быдырмæ ралыгъдысты Малиты дыууæ ’фсымæры – Хъасболат æмæ Гадо. Æрцардысты Чырыстонхъæуы. Хистæрыл, Хъасболатыл, уæд цыдис фондз æмæ ссæдз азы, Гадойыл – фынддæс. Рæстæг рацыдис, æмæ ’фсымæртæ, кæмæн сæ куыд æмбæлд æгъдаумæ гæсгæ, афтæ бинонты хъуыддаг бакодтой, фæлæ фыццагау цардысты иумæ, уæрст сын ницы уыди. Ноджы семæ цардысты сæ сидзæр хæстæджытæ Наго æмæ Сапархан.
Бонтæ цыдысты æмæ бинонтæ сбирæ сты: Хъасболат æмæ Минæтæн райгуырди дыууæ лæппуйы æмæ чызг, Гадо æмæ йæ бинойнаг Кендзейæн дæр – чызг æмæ дыууæ лæппуйы: Екатеринæ, Георги æмæ Темболат. Æмæ кæд Хъасболат æмæ Гадо сæ царды фылдæр æмбис Чырыстонхъæуы фæцардысты æмæ се ’нусон сыджыты хай дæр уым ссардтой, кæд сæ сывæллæттæ иууылдæр уым райгуырдысты, уæддæр хъæубæсты ’хсæн «рæстæгмæ цæрджытыл» нымад уыдысты. Уыцы ном сын сæ цард баста зындзинæдтæ æмæ къуылымпытыл, æвæрдта сæ æвадат бынаты.
Фæлæ уæддæр куыстæхсыст æмæ бонзонгæ лæппутæ сæркъул æмæ уæнтæхъилæй нæ цыдысты адæмы ’хсæнмæ.
Георгийыл, æвæццæгæн, цыдаид фондз-æхсæз азы, афтæ адæмыл сыстад емынæ. Цагъды кодтой адæм, сæ мæрдты ныгæнынхъом нал уыдысты. Поэты фыд Гадойы тыххæй баззад ахæм таурæгъ: Чырыстонхъæуыл рын куы сыстади, уæд адæмæн сæ сæр сæ кой сси. Мардыл кæуæг нал уыди, хист ын нал кодтой – алчи æнхъæлмæ каст йæ адзалмæ, рынчын-иу рагацау йæхиуыл фæкуыдта æмæ-иу амард. Адæм цы кодтаиккой, уый нал зыдтой æмæ быдырæй хæхтæм лидзын райдыдтой. Гадо уыцы рæстæг уыди хохы æмæ хъæумæ нал раздæхт, лæгæты иунæгæй æрцарди. Фæлæ йæм фæд-фæдыл æртæ ’хсæвы сылгоймаджы
хъæлæсæй бадзырдæуыд: «Уæ, Гадо, кæдæмфæнды куы лидзай, уæддæр дæ мæлæт емынæйæ уыдзæни!» Уыйадыл Гадо йæ лæгæт ныууагъта æмæ рацыди Чырыстонхъæумæ. Цалдæр боны фæстæ фæрынчын æмæ амард. Ацы таурæгъы æцæг цы у æмæ æрымысгæ, уый, æвæццæгæн, абон уыйас ахсджиаг нæу, фæлæ цымæ Гадо йæ фыныл афтæ тынг баууæндыдаид? Æвæццæгæн йæ зæрдæ дзырдта йæ хæдзаримæ, йæ сывæллæттимæ, æмæ йæ нал уыди йæхи уды мæт – рацыди, сразы йæ хъысмæтыл.
1902 азы Георги каст фæци дины скъола, 1903 азы ахуыр кæнынмæ бацыди Æрыдоны семинармæ. Кæронмæ йæ каст нæ фæци – ахуырдзауты змæлды разæнгардæй кæй архайдта, уый тыххæй 1907 азы 12 апрелы цухгонд æрцыди. Семинары уынаффæйы лæтгæ тæрхон рахастой: «…удалить из семинарии лиц, наиболее виновных в нынешнем брожении и вызванных ими беспорядках…»
Уыцы хабары фæстæ æрыгон поэт куыста куы писырæй, куы ахуыргæнæгæй. Йæ уацмыстæ мыхуыргонд цыдысты газеттæ «Терские ведомости», «Ног цард», «Владикавказский листок», «Терская жнзнь», «Терское эхо» æмæ æндæрты. Георги активонæй архайдта революцион змæлды. 1917 азы сентябры мæйы горæт Владикавказы уыд парти «Кермен»-ы фыццаг организацион æмбырд. Уым Малийы-фырт æвзæрст æрцыд партийы Центрон Комитеты сæрдарæй. Уыцы азты царди Владикавказы, куыста зæхкусджыты депутатты Терчы облæстон Советы инструкторæй. 1912 азы Малийы-фырт парти «Кермен»-ы номæй Ленинмæ цы тел арвыста, уым загъд ис: «Осетинская революционная демократичсская партия «Кермен» приветствует в Вашем лице рабочее и крестьянское правительство, осененное красным знаменем, знаменующее победу труда над капиталом. Знайте. что и мы, сыны трудовой Осетии, жаждем осуществления лозунгов 3-й Революции».
Советон хицауады рæстæг поэт куыста ахуыргæнæгæй. 1937 азы æнахоссæй ахст æрцыди. Амард ахæстоны 1942 азы 30 майы. Баныгæдтой йæ «хъæдын чырыны, къазнайы мидæггаг дзаумæтты, йæ цонгыл номы ярлык».
О, Георгийæн йæ царды фæстаг азтæ амондджын нæ уыдысты. Кæйдæр æдзæстуарзон хахуыр ныхасæй Георги аххосджын æрцыд. Фæлæ рæстæг рацыд æмæ алцыдæр йæ бынаты сæвæрдта. 1999 азы Малиты Георгийæн йæ ном ссыгъдæг кодтой, æмæ йын цыртдзæвæн æвæрд дæр æрцыд. Абон Георги аккаг бынат бацахста йæ уарзон адæмы астæу, йе сфæлдыстадон бынтæн ис аккаг аргъ. Йæ номыл уынгтæ ис Дзæуджыхъæу æмæ Чырыстонхъæуы.
Бæрцæй бирæ нæу Георгийы лирикæ. Парахат нæу йæ тематикæ дæр, фæлæ йын æцæгæлон нæ уыдысты социалон фарстатæ дæр. Йæ фыццагдæр уацмыстæй поэт иу схуыдта «Цъифæ рæстæги» (1915). Æвдыст дзы цæуы æнæбар, æфхæрд адæмы уавæр. Йæ сæргонды и символон мидис – мигъ, къæвдаджын æрхуым бон у рæстæджы иумæйаг фæлгонц. Ахæм уавæрты адæймаг у ссæст, дæлдзиныг, адæмы цардæн нæй бæлвырд нысан, æмæ фæндаг нæмынц зулчъытау. Лирикон хъайтар йæхимæ кæсы æнæбон, зæхх дæр ын мысты къахæй ныцæййагдæр у, фæлæ уæддæр нæ мæлы йæ бæллиц, уый йын рухс кæны йæ зонд, разæнгард æй кæны цæргæсау тæхынмæ. Ахæм у æмдзæвгæ «Гоби»-йы (1916) хъайтар дæр. Гоби æфхæрд у йæ дугæй, йе ‘мгæрттæй, йæ уавæртæй. Фæлæ æнæхæлгæ у йæ адæймагон удыхъæд. Йæ бæллиц у нæ зынгæ лæгтимæ сæ тохы цæуын, йæ сагъæстæ, йæ сæнттæ зарæджы ракæнын.
Уыцы бæллицтæ поэт æмæ йæ хъайтары революцийы заман æркодтой тохы фæндагмæ. Георгийы программон æмдзæвгæ у «Федог» (1919). Ам автор ног уавæртæм гæсгæ дарддæр кæны Къостайы «Балцы зарæг»-ы традицитæ. Æмдзæвгæ æмткæй у символон, фæлæ йæ хъуыдытæ сты бæлвырд. Поэты социалон нысан у: тары сæрибар ссудзын, мигътæ фæсурын, цæмæй цард мауал уа хъизæмар. Йæ этикон нысан у ныфс æмæ лæгдзинад уарзын, хорз хъуыддæгтæ æмæ сæрибар æгъдæуттæй æнусон ном скæнын. Цард дугъ у, æмæ худинаг у уым фæстаг уæвын. Рухсмæ тындзын, арвмæ мæсыг амайын, хурмæ фæндаг скæнын – уыдон поэтæн сты зонд, аивад æмæ сфæлдыстады символтæ, уыдонæй адæймаг хъуамæ уа хайджын. Ахæм у поэты эстетикон фæдзæхст.
Малиты Георгийы фыццаг чиныг рацыди 1924 азы Берлины. Уым мыхуыргонд æрцыдысты йæ уырыссаг æмдзæвгæтæ æмæ поэмæ «Симд нартов». Уымæй дæс азы фæстæдæр мыхуырæй рацыд «Ирæф». Уырдæм поэт бахаста æмдзæвгæтæ, кадджытæ, радзырдтæ æмдзæвгæтæй фыст водевиль.
Абайты Васо фыста, зæгъгæ, æрмæстдæр Малийы-фырты бон баци дыгурон ныхасы ритмтæ, алы фæзилæнтæ, уæздан уаг, аивтæ-фидыцтæ æххæстæй равдисын.
Малиты Георги у дыгурон поэзийы булæмæргъ, кæцы ныззарыд тынг рæсугъд æмæ аив хъæлæсæй, æрыхъусын кодта йæхимæ хохæй-быдырæй.
КЪУДУХТЫ Маринæ