«Симд»-ыл — 85 азы
Кæддæр номдзыд советон поэт Хъайсын Кулиев загъта: «Ирон адæм сæ æрдхæрæйнаджы кафт «Симд» йеддæмæ куы ницы сфæлдыстаиккой, уæддæр фаг у, цæмæй сæ схонæм стыр адæм». Æмæ уый хуымæтæджы нæ загъта афтæ. Алы нацийæн дæр сæйраг йæ аивад у, национ, традицион, фыдæлтæй йын чи баззад, уыцы аивад. Уымæ гæсгæ йын зонынц æндæр адæмтæ йæ истори дæр æмæ йæ абон дæр, уыцы аивадмæ гæсгæ йæ ахуыр кæны истори дæр.
Симд æрдхæрæны, зæдты кафт кæй у, уый фыццаг хатт нæ хъусæм – уымæй дæр дунейы алы къуымты æмæ дунейы алы адæмты зындгонд лæгтæй. Сæрыстыр дзы стæм æмæ уыдзыстæм. Фæлæ дзырд ныртæккæ цæуы нæ диссаджы кафтæн йæхиуыл нæ, фæлæ йæ ном чи хæссы, уыцы паддзахадон ансамблыл. Бæстæтыл чи фæхаттис, уыцы ансамблы артисттæ ныр 85 азы дæргъы сæ алæмæтон аивадæй, уæнгты аив айстæй, курдиаты цæхæрæй æмæ зæрдæйы ахастæй буц кæнынц адæмы.
Галаты Барисы номыл Хуссар Ирыстоны зард æмæ кафты паддзахадон ансамбль «Симд» – Ирыстонæн йæ хуссар хайы цæсгом æмæ сæрыстырдзинад. Цал азы лæггад кæны ирон аивадæн, цал национ кафты рахаста сценæмæкæсджыты рæгъмæ бæрзонд аивадон культурæ æмæ уæздан фезмæлдимæ, цал ирон адæмон зарæджы систа бæрзонд профессионалон æмвæзадмæ, минмырон, зæлланггæнаг хъæлæсты фæрцы, уыцы нымæцы æндæр адæмты зарджытæ дæр!
Йæ хъæздыг æмæ хæдхуыз репертуаримæ кæм не ʼрзылд – нæ кæддæры иумæйаг Райгуырæн бæстæ Советон Цæдисы алы къуымты, гъе та дард фæсарæнты! Кæм нæ табу кодтой йæ диссаджы аивадæн, кæм ыл не ʼмбæлдысты дæргъвæтин къухæмдзæгъдимæ!..
17-æм ноябры 1938 азы Хуссар Ирыстоны Централон æххæстгæнæн комитеты президиумы рахастой уынаффæ, цæмæй адæмон кæфтыты ансамбль, тынон инструментты оркестр æмæ хор баиу кæной æмæ сæ куыст кæной, куыд иумæйаг паддзахадон ансамбль, афтæ. Ног музыкалон коллектив рахуыдтой – Хуссар Ирыстоны кафт æмæ зарды ансамбль. Уæд йæ аивадон разамынддæттæг æмæ директор ссис фыццаг ирон профессионалон композитор, педагог æмæ дирижер Галаты Барис. Уымæн абон дæр йæ кадджын ном хæссы нæ паддзахадон ансамбль.
Галаты Барис Хуссар Ирыстонмæ фыццаг хатт æрцыд 1931 азы æмæ уæдæй йæ амæлæты бонмæ размæ кодта ирон аивады. Ансамблы хореографæй та равзæрстой Бирæгъты Зауырбеджы.
Ансамблы сконды уæд уыдис 132 адæймаджы, уыдонæй æрмæст хоры зарыдис 80 зарæггæнæджы, оркестры цагътой 27 адæймаджы, кафджыты къорды уыдис 18 адæймаджы, авд адæймаджы та кодтой ансамблы административон куыстытæ.
Хуссар Ирыстоны ирон кафты профессионалон скъолайæн бындурæвæрджытæ уыдысты Хетæгкаты Владимир – профессионалон кафæг, хореограф æмæ Бирæгъты Зауырбег – артист, педагог æмæ хореограф, кæцы 30-æм азты архайдта Дзæуджыхъæуы хореографион ансамбль «Дети гор»-ы. Ацы диссаджы хореографæн йæ къухдариуæгады бын Хуссары æмæ Цæгаты дæр схъомыл æйтт-мардзæ кафджыты æнæхъæн плеядæ. Уыдонæй байгом сты нæ сæйраг ансамбльты историты фыццаг фæрстæ. Уыцы кафджытæн сæ нæмттæ ма зæгъæм, уый раст нæ уыдзæн. Фыццæгты ʼхсæн уыдысты Абайты Чермен, Æлборты София, Бидеты Мысост, Гæбæраты Григори, Гаглойты Маня, Дзаттиаты Уасил, Дзугаты Людмилæ, Тедеты Георги, Гасситы Сослан, Сланты Къоста, Кæсæбиты Константин, Джелыты Валя æмæ бирæ æндæртæ. Симд»-ыл дзырд куы фæцæуы, уæд æгас Ирыстоны дæр æрымысынц курдиатджын кафæг, хореограф æмæ педагог, Гуырдзыстоны ССР-ы сгуыхт артист Гаглойты Хазбийы ном. Уый ирон хореографийы аивады райрæзтмæ бахаста стыр бавæрд. Абон дæр ма нæ хистæр фæлтæр тынг хорз хъуыды кæнынц уымæн йе уæнгты конд, йæ диссаджы фезмæлд кæцыфæнды ирон кафты дæр. Уый ирдæй кæм акафыд, уыдон уыдысты «Азау», «Хохаг кафт», «Нарты кафт», «Хъаматимæ кафт», «Аджайраг кафт» «Фыййæутты кафт» æмæ бирæ æндæрты. Йæ профессионализм æмæ бæрзонд актеры дæсныйад, стæй йе стыр курдиаты руаджы, кæцыфæнды концерт дæр Гаглойты Хазбийы архайдæй кæддæриддæр уыд стыр æнтыстджын. Хазбийæн æрдзæй ратгæ курдиат уыд, ирон кафтæн гуырд фæцис æмæ адæмæн уарзон абон дæр уымæн у.
1938 азы ансамблы кафджыты фылдæр хай уыдысты Цхинвалы педагогон техникумы студент-фæсивæдæй, паддзахадон драмон театры артисттæй æмæ Бирæгъты Зауырбеджы адæмон кæфтыты ансамблы кафджытæй. Зауырбеджы фæстæ ансамблы иузæрдион куыст чи кодта æмæ фæсивæдæн хореографи чи амыдта, уыдон уыдысты Бидеты Мысост, Гæбæраты Григори, Дзаттиаты Уасил, Тедеты Георги, Еналдыты Вахтанг æмæ фæстæдæр та уыдоны хъуыддаг адарддæр кодтой Гаглойты Хазби, Саулохты Мэлс, Цыбырты Владимир, Хаханты Дудар, Къæбысты Аслан, Æрсойты Владимир, Æлборты Феликс æмæ æндæртæ.
Æнæмæнг банысан кæнын хъæуы, ансамблы концерттæ аивадон æгъдауæй чи рæсугъд кодта, ома, костюмтæ æмæ декорацитæй чи мидисджындæр æмæ аивдæр кодта ансамблы архайд, уыдоны нæмттæ. Уыцы хъуыддагмæ стыр хайбавæрд хастой курдиатджын театралон нывгæнджытæ Тугъанты Махарбег æмæ Гаглойты Тауырзæт.
Абон легендарон «Симд»-ы раивта æндæр фæлтæр. Уый дарддæр кæны сæ раздæры æмкусджыты архайд æмæ сын куыд æмæ цас гæнæн ис, уымæй парахат кæнынц ирон аивад.
Диссаг у кафæджы дæсныйад. Зæгъæн ис, æмæ у аивады хуызтæй æппæты зындæр. Нæй дзы рæдийæн. Поэт йæ зæгъинæгтæ, йæ зæрдæйы уаг æвдисы рæнхъыты хуызы. Йæ бон у, æмæ кæсгæ-кæсын йæ фыст æмдзæвгæйы фæива дзырд кæнæ рæнхъ, æмæ йæ ничи бамбардзæн. Нывгæнæг йæ зæрдæйы уаг, йæ уæлмонцтæ хæссы кæттагмæ. Йæ фыст нывы йæ зæрдæмæ исты куы нæ фæцæуа, уæд æй иннæрдæм рацахордзæн, æмæ уый дæр уыдзæн ныв. Зынаргъ ныв. Поэтæн дæр æмæ нывгæнæгæн дæр сæ фæллоймæ сæ бон бавналын у, фæлæ кафæгæн ахæм фадат нæй.
Кафæгæн йæ поэзи дæр æмæ йæ ныв дæр сты йæ сæры магъзы, балетмейстер ын цы ныв скæны, уый хъуамæ æппынæдзух дара йæ сæры, æмæ сценæмæ куы рахизы, уæд уыциу рæстæг хъуамæ равдиса йæ поэзи нывы хуызы. Дыууæ иумæ та хуыйнынц кафт. Артистæн адæм хъуамæ цæстмæйы æмдзæгъд ма кæной, фæлæ йæ лæггадæн адæмы раз.
Ансамбль «Симд»-ы коллективæн сæ юбилейы фæдыл нæ зæрдæ зæгъы ног сфæлдыстадон æнтыстытæ, кафты базыртыл тæхут уæлæрвты арвы æгæрон тыгъдады!
Бацæттæ кодта КЪУДУХТЫ Маринæ