Хъамбердиаты Мысосты райгуырдыл сæххæст 115 азы
Мысост цы уыдис, уымæй уафт уыдис аивады хæрдгæ хæлттæй. Аив йæ ацыд, аив йе ʼрбацыд, аив йе сныхас, йе схудт, аив, бынтон аив та йæ зард. Мæ зæрдæ мæм афтæ дзуры, æмæ Ирыстоны хæхтæ Мысосты зардæй аивдæр зарæг нæма фехъуыстой…
Нигер
Хъамбердиаты Мысост кæд бирæ нæ фæцард, уæддæр егъау æмæ ахадгæ фæд ныууагъта æмæ йæ ном æнустæм бафыста ирон литературæйы. Абон дæр йе сфæлдыстадæн диссаджы стыр аргъ кæнынц ахуыргæндтæ æмæ æппæт ирон адæм.
Мысост райгуырди Кæрдзыны хъæуы 1909 азы 27 майы. Йæ фыд Бимболат куыстагур афтыд Донбассмæ æмæ акодта уырдæм йæ бинонты дæр, фæлæ дзы бирæ нæ фесты. 1915 азы фæстæмæ æрыздæхтысты Кæрдзынмæ, æмæ Мысост бацыд бынæттон хъæууон скъоламæ. Фыццаг кълас каст куы фæци, уæд ацыди Мæздæгмæ сæ хæстæджытæм. Ам æй айстой реалон училищейы цæттæгæнæн къласмæ, фæлæ фыццаг къласмæ бацыд Налцыччы. Ахуыр кодта тынг хорз, фæлæ æнæ йæ бинонтæ йæ бон нæ уыд цæрын æмæ афæдзы фæстæ æрыздæхт сæхимæ. Уæд æй йæ фыд радта Æрыдоны скъоламæ. Мысосты литературæ йæхимæ æлвæста йæ сабибонтæй. Æмдзæвгæтæ фыссын та райдыдта 10-аздзыдæй.
Бимболат куыстагур рахау-бахау кодта, кæд мæ цоты ахуырмæ раттин, зæгъгæ. 1923 азы Хъамбердиатæ алыгъдысты Горячеводскмæ. Ам Мысост бацыд фæскомцæдисы рæнхъытæм. Æвзонг лæппу æнувыдæй куыста фæсивæдимæ районы сывæллæтты бюройы сæргълæууæгæй. Уыцы заман фыццаг хатт мыхуыры фæзындысты йе ʼмдзæвгæтæ. Йе сфæлдыстад уыд алывæрсыг, поэт æнтыстджынæй фыста куыд иронау, афтæ уырыссагау дæр.
1924 азы Мысост æрыздæхт Дзæуджыхъæумæ. Куыста газеттæ «Рæстдзинад» æмæ «Власть труда»-йы (ныры «Северная Осетия»). Ацы газетты фæрстыл фæзындысты йе ʼмдзæвгæтæ иронау æмæ уырыссагау.
1927 азы рацыд йе ʼмдзæвгæты æмбырдгонд «Уадындз». Ам сæрттывта Мысосты поэтикон дæсныйад. Айстой йæ Фысджыты цæдисмæ, уырдыгæй та йæ арвыстой Мæскуымæ ахуыр кæнынмæ Луначарскийы номыл аивæдты рабфакмæ. Каст æй куы фæци, уæд æрыздæхт Дзæуджыхъæумæ æмæ кусын райдыдта «Власть труда»-йы культурæйы хайады сæргълæууæгæй.
Уыцы аз фæззæджы уыд Цæгат æмæ Хуссар Иры фысджыты фыццаг иумæйаг съезд Цхинвалы. Уырдæм делегат уыд Мысост дæр. Цхинвалмæ дзæбæх ныххæццæ. Уæвгæ, фæндаг, ныртæккæ куыд у, афтæ æнцон нæ уыд: Дзæуджыхъæуæй Калакмæ – автобусыл, Калакæй Гурмæ – поездыл, Гурæй Цхинвалмæ та – машинæйыл кæнæ файтоныл. Мысост, æвæццæгæн, æгæр бафæлмæцыд уыцы дард фæндагыл, æмæ йыл фæзынд йæ низ. Делегаттыл айхъуыст: Мысост фæрынчын. Æмæ йæ аластой рынчындонмæ.
Дыккаг бон, съезды докладты фæдыл уынаффæ куы кодтой, уæд, президиумы чи бадт, уыдонæй чидæр æвиппайды фестад æмæ нымдзæгъд кодта. Уалынмæ нымдзæгъд кодтой залы уæвджытæ се ʼппæт дæр: делегаттæ цин кодтой, Мысост кæй æрбацыд, ууыл, Мысост та йæхæдæг афтæ фенхъæлдта, ныхасимæ чи ралæууыд, уымæн æмдзæгъд кæнынц, æмæ йæхæдæг дæр райдыдта æмдзæгъд кæнын.
Съезды фæстæ Цæгат Ирыстоны фысджыты разамонæг Косирати Сæрмæт тыхтæй-амæлттæй ссардта балцæг санаторимæ, æмæ Мысост ацыд уырдæм. Уым фæдзæбæхдæр æмæ кусын райдыдта.
Сабийæ фæстæмæ поэт рахау-бахау фæкодта ахуыр, куыст æмæ къæбæры фæдыл. Фыдцæрдтытæ кæй фæкодта, уæззау низ уый аххосæй райста. Фæлæ уыцы уæззау рæстæг дæр йæхимæ хæстæг нæ уагъта хъыг æмæ катай. Курдиатджын адæймаг цин дæр æмæ рыст дæр арфдæр æнкъары. Мысост йæ уарзон чызгмæ цы фыстæджытæ фыссы, уым мах уынæм фæлмæн æмæ сæрыстыр адæймаджы: «Мæн нæ фæнды, мæ номимæ дунейыл æрхуым зæлтæ хъуысой, уый…»
Мысост уыди лирикон поэт, куыст, æрдз æмæ уарзондзинады поэт. Уый зæрдæйæ арф æнкъардта æрдзы фидауц, уыдта дзы сыгъдæг поэзи. Æрдз æмæ йын цард лæвæрдтой диссаджы тæлмæнтæ, æмæ-иу сæ йæ алæмæты курдиат фестын кодта поэтикон нывтæ. Хæхты рæсугъддзинад, фыдыбæстæмæ уарзондзинад, ирон адæмы уды фидардзинад æмæ хъæздыг миддуне. Уыдон сты, фыссæг цæуыл фыста, уыцы темæтæ.
Хъамбердиаты Мысост уыди патриотизмы зарæггæнæг. Уыцы æмбарынады æвæрдта социалон æмæ этикон мидис: зынаргъ ын уыдысты фæллойгæнæг адæм æмæ сæрибар райгуырæн бæстæ. Джыккайты Шамил æй кæддæр схуыдта «бонвæрнон сæууон стъалы». Æмæ уыцы стъалыйау хæрз цыбыр уыди йæ цард – дыууæ æмæ ссæдз азы. Фæлæ уæддæр сси Ирæн йæ цин æмæ йæ уалдзæджы зарæггæнæг.
Зæгъæм, йе ʼмдзæвгæ «Чызгимæ ныхас» дæр у патриотизмы зарæг. Лæппу æфсадмæ цæуы разæнгардæй. Уый æмбары мад дæр æмæ йæ хъæбулы зæрдæрухсæй фæндараст кæны. Йæ уарзон чызгмæ та дзуры, цæмæй йыл ма кæна мæт, уымæн æмæ кады фæндагыл цæуы, йæ уарзондзинад æй бахиздзæн зынтæй, æмæ исты фыдæвзарæны куы бахауа, уæд ын йæ уарзт ногæй царды тæф уадздзæн йæ риуы. Ам Мысост патриотизмы темæ срухс кодта уарзондзинады æнкъарæнтæй, æмæ уацмыс байдзаг лиризмы хъармæй.
Йæ поэзи алывæрсыг у, йæ цины зарджытæ кодта ног советон цардыл, тох кодта æнæхъæугæ æгъдæутты ныхмæ, архайдта фæсивæды зæрдæйы уарзондзинад ног дугмæ тауыныл. Уымæн æвдисæн йе ʼмдзæвгæтæ «Хъама», «Ног æфсад», «Ныстуан Дзерассæмæ», «Фæндон» …
Дыууæ æвзагыл дæр ын цы аив уацмыстæ рацыд, уыдон нæ советон литературæйы цы бынат ахсынц, уый зонынц чиныгкæсджытæ.
О, æцæгæйдæр тагъд кодта цæрынмæ. Мæскуыйы дæр йæ ахуыр æртæ азмæ фæци, кæй фæрынчын, уый аххосæй. Кæд бирæ фæтох кодта йæ низимæ Мысост, уæддæр йæ бон ницы баци. Бамбæрста йæ уавæр, тыхстис йæхи мидæг, фæлæ йæ æддæмæ не ʼвдыста. Фæндыдис æй, цæмæй йæ бахъуыды кæной цин æмæ амондæй æфсæст поэтæй.
Йæ зæрдæ кусынæй банцад 1931 азы 5-æм декабры.
Мысост ныгæд æрцыд Дзæуджыхъæуы, Ирон аргъуаны кæрты цы уæлмæрдтæ ис, уым. Фæлæ ахæм поэтæн мæлæн нæй, цæрдзæн йæ диссаджы сфæлдыстады йæ ном.
ЧЫЗГИМÆ НЫХАС
Æз цæуын нæ тохы ʼфсадмæ,
Циу, цы у фæсмон?
Бæхæй адзырдтон мæ мадмæ:
«Цæй, æна, хæрзбон!»
Акса, хъæлдзæгæй мæм дзуры:
«Хæстамонд дæ уæд!»
Хъус-ма, чызг, дæуæй та курын:
Ма мыл-иу кæн мæт…
Йе та арæвдз кæн дæ фæндаг
Æмæ мемæ цом.
Ацы заманты нæуæндаг
Не скæндзæн цæсгом.
Чызг, цыбыр – хæстоны бонтæ,
Цардæн нæй бæрæг.
Искуы иу нæмыджы сонтæй
Афæлдæхы лæг.
Æмæ уæлбæхæй куы ʼртулон
Æз, куыд тулы дур,
Тугæй риу куы ʼрбауа хъулон –
Мæ фæтæрс, мæ хур!
Ма дæ-иу фæкæнæд сурау
Туджы сау тæдзæн.
Зон, дæ уынд мæ цæфæн хурау
Царды хос уыдзæн.
Зон, мæ удæн нæй æрмынæг,
Фестдзынæн дæм рог,
Æмæ царды тæф, уырны мæ,
Риуы хиздзæн ног.
Æрмæг бацæттæ кодта КЪУДУХТЫ Маринæ