Советон Цæдисы адæмон артисткæ, балеринæ æмæ ахуыргæнæг Адырхаты Светланæйыл сæххæст 85 азы
Дуг ивы дуджы, æмæ алы дугæн дæр ис йæхи кæнонтæ. Абон диссаг никæмæ уал кæсы наукæйы кандидат, доктор, академик суæвын. Ссæдзæм æнусы райдайæны уавæр æндæр уыд. Ирон адæмæн сæ фылдæр кæсын æмæ фыссын дæр нæ зыдтой. Стæй дуг фæивта, æмæ ирон адæм – рухсмæ тырнаг адæм, дондонгæнаг дард бæлццонау йæ дойны уадзын райдыдта, рухсмæ æнæзивæг атындзыдта. Æмæ нæм фæзынд уæлдæр скъолатæ каст чи фæци, уыцы фыццаг фæлтæр. Стæй ма наукæйы фыццаг ирон доктор Мысыкаты Мæхæмæт, Цæгат Кавказы фыццаг советон профессор Æлборты Барысби, УСФСР-йы адæмон артисткæ Адырхаты Светланæ æмæ ирон сылгоймаг профессор Туаты Уæлгъа.
Нæ зынаргъ газеткæсджытæ, абон уæ базонгæ кæндзыстæм Ирыстоны уарзон хъæбул, Уырыссаг балеты тæмæнкалгæ стъалы, УСФСР-йы адæмон артисткæ АДЫРХАТЫ Светланæимæ: Хуыцау æй фæхайджын кодта, дунейы аивадуарзджыты дисы чи бафтыдта, ахæм курдиатæй, æмæ дзы удуæлдайæ барæвдыдта театрдзауты зæрдæ, арф æнкъарæнтæ сæм æвзæрын кæнгæйæ, кодта сын лæггад. Диссаг та куыднæ у, æвæдза, – æвддæсаздзыдæй театры примæ суай, УФ-йы паддзахадон академион Стыр театры сценæйы кафты уæлтæмæны бацæугæйæ, 30 азы сæйраг кафæджы ном стыр кадимæ хæсс. Кафты аивады æвзагæй, буары алы нуары базмæлд, зæрдæйы цавд æмæ уæнгты тасынæй къахфындзты цъуппытыл дунейы классикæйы уацмыстæ æнæ дзыхы сныхасæй зæрдæмæхъаргæйæ равдисын у Светланæйæн Хуыцауæй лæвæрд. Йæ хигъæдон миниуджытæ сценæйы кæдфæнды дæр дардтой бæрæг, æмæ дзы чи йæ сæр бæрзæндты хаста, чи та йæм кодта тæхуды.
Диссаг у, æвæдза, хуымæллæггаг гыццыл чызджы Ленинграды хореографион училищемæ ахуыр кæнынмæ куы райстой, уæд иунæг ныхас дæр уырыссагау нæ зыдта. Авдаздзыдæй Дзæуджыхъæуы кинотеатры киноныв «Балерина» фенгæйæ, Светланæ фыццаг хатт фехъуыста ныхас «балет» æмæ йæ цæстытæ экранæй нал иста. Уыцы бон кинонывмæ бакастæй сывæллоны зæрдæйы цы нæмыг баззад, уымæй сæвзæрд тала, рауад дзы уидагджын бæлас æмæ радта адджын дыргътæ. Уыцы дыргътæй фæхъæстæ сты канд Ирыстоны цæрджытæ нæ, фæлæ Уæрæсейы æмæ ма суанг фæсарæнты цæрджытæ дæр.
Уæдæй абонмæ Светланæ иунæг хатт дæр нæ фæфæсмон кодта йæ равзæрст фæндагыл. Уырыссаг балеты стъалытæ Мая Плисецкая, Нинæ Тимофеева, Екатеринæ Максимоваимæ иу сценæйы Адырхаты Светланæ тæмæнтæ калдта йæ аивадæй. Балеты ахъазыд æртын партимæ хæстæг, æмæ уыдонæй алкæцы дæр арф æнкъарæнтимæ баззад адæмы зæрдæйы. Уымæн æмæ нæй кæрон йæ уарзондзинадæн кафты аивадмæ.
Куыд зонæм, афтæмæй куыста æрмæст балеринæтимæ. «Мæнмæ гæсгæ, нæлгоймаг-кафæгимæ хъуамæ нæлгоймаг-ахуыргæнæг куса. Уымæн æмæ, кæм хъæддыхдзинад равдисын хъæуы, кæм хъару, нæлгоймаджы удыхъæд. Чызджытимæ кусгæйæ та сæйрагдæр у хæрзконддзинад, пластикæ, æнкъарæнты арфад. Балеты дæсныйады бирæ сусæгдзинæдтæ ис. Хорз ахуыргæнæг скульпторæй уæлдай нæу. Уæлдайдæр та ма, йæ ахуырдзау Хуыцауы цӕхӕрӕй куы фæхайджын вæййы, уæд», – зæгъы Светланæ.
Зæгъæн ис, Петр Чайковскийы «Лебединое озеро» йæ царды бацахста сæрмагонд бынат, ссис ын нысанхæссæг. Уыцы спектаклæй 1956 азы ирон фæсивæд, Ленинграды ахуырад райсгæйæ, байгом кодтой Челябинскы оперæ æмæ балеты театры фыццаг сезон. Уæд ыл баууæндыдысты Одеттæ-Одилияйы парти, æмæ сси театры примæ æвддæсаздзыдæй. Хуымæллæггаг чызгæй рауад«Царевна-лебедь». Разæй йæм æнхъæлмæ кастысты Уæрæсейы стырдæр горæттæ æмæ фæсарæнты хуыздæр сценæтæ. Йæ сурæтимæ сценæйы æмдзард кодта Врубелы «Царевна-лебедь».
Училищейы ма йæ ахуыры кæрон кафыд «Лебединое озеро»-йы дыккаг акты. Цæмæдæр гæсгæ æм афтæ каст, цыма ахуыры фæстæ Ленинграды Кировы номыл оперæ æмæ балеты театры кусдзæнис. Фæлæ ахуыры кæронбæттæн концерты Федор Лопухов загъта, Ленинграды баззайыны бар ын кæй нæ радтой, хъуамæ æрцыдаин фæстæмæ Ирыстонмæ. Фæлæ се ʼрцыдмæ цы театр хъуамæ сарæзтаиккой Дзæуджыхъæуы, уый цæттæ нæма уыд. Фæстæдæр бамбæрста, царды къухы æнцонтæй кæй ницы бафты, уый.
Афæдзы фæстæ Мæскуыйы Советон Цæдисы музыкалон театрты фестивалы нымад æрцыдысты хуыздæртыл. Уый фæстæ куыста Одессæйы паддзахадон оперæ æмæ балеты академион театры. Уырдыгæй 1960 азы ацыдысты Мæскуымæ Ирон аивад æмæ литературæйы декадæйы архайынмæ, æмæ та «Лебединое озеро» басгуыхт.
Не ʼмзæххон æрыгон артистты æрæмбырд кодтой Советон Цæдисы алы къуымтæй уæды Орджоникидземæ, цæмæй декадæмæ бацæттæ кодтаиккой музыкалон уацмыстæ. Уæд декадæйы балетмейстер уыд Сергей Корень. Программæйы изæрмæ бахаста, Светланæ кæм архайдта, ахæм æхсæз номыры: «Лебединое озеро» æмæ «Спящая красавица»-йæ скъуыддзæгтæ, дыууæ национ номыры Хаханты Дудары балет «Хетæг»-æй адажио æмæ Гæбæраты Ильяйы музыкæмæ гæсгæ кафт.
Уыцы рæстæг Галинæ Улановайæн йæ артисты карьерæ кæронмæ æрхæццæ, æмæ æмбырд кодта ахуырдзаутæ. Федта, куыд акафыдысты концерты, уый, æмæ сын Сергей Корень афтæ зæгъы: «Светланæ, 11-æм сентябры Стыр театры сценæйы кафдзынæ «Лебединое озеро» Николай Фадеечевимæ». Уыцы уысм ирон чызджы риуы абухæнтæ цы æнкъарæнтæ кодтой, уыдонæн ныхасæй зæгъæн нæй. Галинæ Уланова йын уæд балæвар кодта балеты кафæн туфлитæ. Зынаргъ лæварау сыл ауæрды ныр дæр.
Дунейы хуыздæр æмæ стырдæр театрты йын æмдзæгъд кодтой йæ курдиатæн стыр аргъ кæнгæйæ. Сæ газетты-иу йæ рахуыдтой «прекрасная кавказка».
Бæлвырд у, нæ национ пластикæ кæй ницæимæ ис абарæн. Дæ туджы куы нæ уа, уæд æй нæй бафæзмæн, уымæн æмæ алцыдæр мады æхсыримæ ахъары сывæллоны дадзинты. Ирыстоны æрдз, ирон аргъæуттæ, традицитæ, кæфтытæ, музыкæйы зæлтæй сфæлтæры ирон адæймаджы удыхъæд. Фæлæ ма йын уыимæ Хуыцау дæр æххуыс кодта. Æндæр ма ахъуыды кæнут, авдаздзыд хуымæллæггаг гыццыл чызг, кæм Ленинград, æмæ цы хуыздæр балетон скъолайы ахуыр кодта, уый, уырыссагау иу ныхас дæр куы нæ зонай, уæд.
Хæсты фæстæ азты нæ республикæмæ Ленинграды Агриппинæ Вагановайы номыл училищейæ æрцыдысты ахуыргæнджытæ Еленæ Мэй æмæ Аннæ Бажаева. Зылдысты, хъæуты сывæллæтты ʼхсæн курдиатæй хайджын чи у, уыдон агурæг, цæмæй сæ аласой Ленинградмæ æмæ сæ фараст азы ахуыр кодтаиккой балеты дæсныйадыл.
Цыдæр æгъдауæй Светланæ дæр се ʼхсæн фæци, фæлæ йын азтæ кæй нæ фаг кодта, уый тыххæй йæ нæ истой, йæ мад дæр æй нал уагъта. Фæлæ йæ сæ сыхæгты ус сразы кодта. Ахуыдта йæ горæтмæ, фæлæ уæдмæ æркæстытæ фесты. Варварæ Мэй йæ куы федта, уæд æм лæмбынæг æркастис сæрæй къæхтæм æмæ йæ бафæндыд уый дæр бафæлварын.
Фæстæдæр, Стыр театры примæ куы сси, уæд ын йæ чызг Фатимæйæн дзырдта: «Йæ къахын мæ къухмæ куы райстон, уæдæй абонмæ йæ мæ зæрдæ суæгъд кæнын нæ комы». Театры йæ амондæн бахауд балеты зындгонд дæснытæ – Галинæ Уланова æмæ Маринæ Семеновайы къухтæм.
Светланæ балеты аивдзинад æмæ рæсугъддзинад бауарзын кодта цалдæр фæлтæрæн. Ныртæккæ у балетмейстер æмæ зындгонд ахуыргæнæг. Кæй сахуыр кодта, уыцы æрыгон балеты кафджытæ, алыхуызон конкурсты æмæ фестивальты архайгæйæ, бацахсынц фыццаг бынæттæ. Сты иу иннæмæй хуыздæр. Адырхаты Светланæ хорзæхджынгонд у «Фыдыбæстæйы раз сгуыхтдзинæдты» дыккæгæм къæпхæны ордены майданæй, «Знак Почета», «Трудового Красного Знамени» æмæ «Ирыстоны намысы» ордентæй. 2001 азы Дзæуджыхъæуы балеты скъолайæн радтой Адырхаты Светланæйы ном.
Æрмæг бацæттæ кодта КЪУДУХТЫ Маринæ