Йæ уды фарн баззад уæлæуыл цæргæйæ

Ацы фæззыгон зæринхуыз бонтæй иуы, 10 октябры, Ирыстоны адæмон артист Дзытиаты Лактемырыл хъуамæсæххæст уыдаид 70 азы

– Фыццаджыдæр мын аивадмæ фæндаг чи бацамыдта, уый уыд, Ирыстоны алы къуымты дæр хорз кæй зыдтой, æмæ йæ аивад бирæкæмæн уарзтой, уыцы дзæнæты бадинаг, курдиатджын артист æмæ зарæггæнæг Дзиццойты Шамил. Камбилеевкæйы скъолайыахуыргæнгæйæ мæм иу бон Дзиццойы–фырт фæдзырдта æмæ мын бабар кодта, цæмæй мæхи барæвдз кодтаин æмæ ахъазыдаин, сæдрамон къорд – Илас Æрнигоны пьесæ «Уайсадæг чындз»-мæ гæсгæ цы ног спектакль цæттæ кодта, уым зæронд лæджы ролы. Мæныфс нæ хастон уыцы ролмæ. Фæлæ мæ Шамил сразæнгард кодта æмæ уæд æз дæр фыццаг хатт рахызтæн сценæмæ. Ныфсæрмытæдæн, кæй зæгъын æй хъæуы. Залмæ куы акастæн æмæ утæппæт цæстытæ куы федтон, уæд мæ зæрдæ æнахуыр гуыпп–гуыпп скодта. Фæлæ мæхи ныффидар кодтон. Шамил мын куыд амыдта, афтæ æгасæй дæр аныгъуылдтæн зæронд лæджы арф мидхъуыдытыдунейы. Афтæ зæгъæн ис, æмæ уæд фæрæстмæ мæ фыццаг роль. Спектаклы фæстæ нын адæм куы нымдзæгъд кодтой, уæд ма мæхифырцинæй цы фæкодтаин, уый дæр нал зыдтон, – дзырдта йæхи тыххæй Дзытийы–фырт.

Лактемырæн, куыд зонæм, афтæмæй йæ цардæмбал Зæнджиаты Ритæ дæр у Ирон театры артисткæ, уæдæ йæ чызджыты аиваддæр хорз зонгæ у адæмæн. Æппæт бинонтæй дæр, зæгъæн ис, сæ цард аивадæн снывонд кодтой.

Скъолайы фæстæ йæ акодтой æфсады рæнхъытæм. Службæ кодта Чехословакийы. Уым дæр архайдта æфсæддон хайыхихъæппæрисадон къорды. Цагъта балалайкæйæ æмæ гитарæйæ. Концерттимæ–иу гастрольты уыдысты Чехословакийы горæтты æмæхъæуты. Сæ зæрдæмæ тынг цыдысты, Лактемыр–иу сын цы кавказаг мелодитæ цагъта, уыдон.

Службæйы фæстæ йæ хъысмæт афтæ рауад, æмæ ахуырмæ бацыд ЦИПУ–йы фæсарæйнаг æвзæгты факультетмæ. Уырдыгæй та иуафæдзы фæстæ раивта филологон факультетмæ.

Фæлæ йын уæддæр æдзухæй цыдæр нæ фаг кодта. Лекциты бадгæйæ дæр–иу йæ хъуыдытæ æдзухæй уыдысты ууыл, тæхуды æмæтагъддæр уроктæ куы фæуаиккой æмæ, ам, университеты, цы адæмон театр уыд, уым репетицитæм куы бацæуин.

Диссаджы адæмон театр уыд уыцы рæстæг университеты. Йæ разамонæг та уыд нæ республикæйы адæмон артист, дзæнæтыбадинаг Мæхъиты Валодя (Лавер). Уый йын тынг зæрдиагæй амыдта актеры куысты сусæгдзинæдтæ. Афтæ зæгъæн ис, æмæ–иу йылрепетициты рæстæг, гастрольты уæвгæйæ хур æцæгæй æркаст.

Хъуыддаг ныддæлæ–уæлæ кодта æмæ йæ университет æрдæгыл уадзын бахъуыд. Балæууыд Мæскуыйы æмæ йæ гæххæттытæрадта Щукины номыл театралон училищемæ. Ам ын фадат фæцис, рагæй нырмæ йæ зæрдæйы цы сусæг бæллицтæ æлхынцъæйлæууыдысты, уыдон райхалынæн. Ахъазыд ам йæ фыццаг рольты дæр. Уыдис дзы, кæй зæгъын æй хъæуы, къуыхцытæ æмæ фыццагæнтыстытæ дæр.

1980 азы каст фæцис училище æмæ сыздæхт Ирыстонмæ. Уыцы аз ма йемæ училище каст фесты Фидараты Альберт, ГуыбиатыХъазыбег, Кцойты Михал, Цæриаты Валери, Къуындыхаты Къола, Мелыкаты Замирæт, Рæмонаты Ритæ æмæ иннæтæ. Ирыстоны сылсæмбæлдысты стыр æхсызгонæй. Ирон театр сын уæрæх байгом кодта йæ дуæрттæ.

Мæскуыйæ куы ссыд, уыцы аз Ирон театры сценæйыл æнтыстджынæй цыд Годжыцаты Исахъы фыст пьесæмæ гæсгæ æвæрдспектакль «О, ацы фæсивæд!» Иу рæстæджы артисттæй иу, Бекмæрзты Æхсар фæрынчын æмæ йæ йæ бæсты ахъазын кодтойспектаклы сæйрагдæр рольтæй иуы – Бутъусы ролы. Уый фæстæ та йын бабар кодтой Чеджемты Георы фыст пьесæмæ гæсгæ æвæрдспектакль «Цола»-йы – Цорæйы роль. Сæ хæдфæстæ – Гайты Михалы – «Фæныкгуыз»-ы – Палканы роль, Годжыцаты Исахъы  «Сидзæрты мæсыг»-ы – Уæгъуыллæйы роль, Нигеры – «Мæгуыр лæг æмæ æлдары фырттæ»-йы – Хъалбиттайы, Хуыгаты Георы – «Нафийы чызджытæ»-йы – Джыбылы, Дон–Кихоты («Дон Кихот Ламанчаг») æмæ бирæ æндæр рольты – æдæппæт 80 бæрц. Гъе, афтæрайдыдта нæ ирон культурæйы стырдæр артдзæстытæй иу – Ирон театрмæ йæ фæндаг.

Фæлæ куыд зонæм, афтæмæй ма сценæйæ уæлдай ахъазыд бирæ кинонывты дæр. Театрæй уæлдай къорд фæлгонцы сарæзтакиноаивады дæр. Уыдонимæ сты кинонывтæ: «Пираты ХХ века», «Мужское самолюбие», «Диалог», «Волшебная папаха», «БуйныйТерек», «Хрусталев, машину!», «Одиннадцать писем Богу» æмæ æндæртæ.

Кæмæ куыд кæсы, уый æз нæ зонын, фæлæ, мæнмæ гæсгæ, актеры куысты æппæтæй сæйрагдæр æмæ зындæр у театрдзауызæрдæмæ фæндаг ссарын. Спектакль æвдисгæйæ залы иунæг афтид цæстæнгас дæр режиссер куы бафиппайы, уæд йæхинымæрыскæрды: спектакль, нырма куыд æмбæлы, афтæ кæронмæ æвæрд нæма æрцыд. Хъæуы актертимæ кусын, кусын æмæ кусын.

Спектакль та цæмæй фæрæстмæ уа, уый фыццаджыдæр аразгæ у йæ режиссер æмæ, кæй зæгъын æй хъæуы, актертæй. Уыдоныʼхсæн фидар бастдзинæдтæ куы уа, кæрæдзи куы æмбарой, уæд сæ къухы æнæмæнг бафтдзæн æнтыстдзинад дæр.

О, уыгæрдæн рæсугъд уæд вæййы, æмæ дзы куы фæзайы алыхуызон дидинджытæ дæр. Алы дидинæгæн дæр йæхи рæсугъдминиуджытæ ис. Афтæ у сценæйы хъуыддаг дæр. Цас дзы фылдæр алыхуызон спектакльтæ æвæрд цæуа, уыйас тынгдæр цæудзыстыадæмы зæрдæмæ.

– Æвæрын нæ хъæуы драмæтæ дæр, трагедитæ æмæ комедитæ дæр. Кæрæдзийæ сын нæй дихтæ кæнæн. Фæлæ, уыдоны ʼхсæн, фыццаджыдæр, æвæрын хъæуы ахæм спектакльтæ, кæцыты ирд æмæ бæлвырдæй æвдыст цæуынц рæстæджы риссаг фарстатæ æмæцарды рæстдзинад. Ирон театр кæддæриддæр размæ цыд æмæ ныртæккæ дæр цæуы героикон–романтикон фæндагыл. Æмæ мæн дæрфæнды, цæмæй нæ театр дарддæр дæр уыцы фæндагыл размæ цæуа ныфсджын къахдзæфтæй. Театры коллективмæ цы ногфæлтæры артисттæ æрбацыд, уыдоны архайдæй дæр зæрдæ рухс кæны. Нæ театр, мæнмæ гæсгæ, абон тынгдæр тыхсы уымæй, æмæйын нæ драматургтæ кæй нæ фыссынц, рæстæгимæ æмдзу чи кæна, ахæм пьесæтæ, – ахæм уыд йæ хъуыды Дзытиаты Лактемырæн.

Мæн ахæм æхца нæ хъæуы, æнæ хидвæллойæ мæм чи æрбацæуа. Æз æхцайæ хъæздыг адæймагмæ никуы бахæлæг кодтон æмæ нæхæлæг кæнын абон дæр. Æз цæрæнбонты дæр хæлæг кодтон æмæ абон дæр хæлæг кæнын, удварнæй хъæздыг чи у, æмæ йæ адæмы рисзæрдæйæ чи æнкъары, ахæм адæймæгтæм. Мæнæн тынг зын у, нæ ирон фæсивæдæй абон бирæтæ кæй сæфынц æхца æмæ мулчыазарæй, уый.

Аивад кæддæриддæр хъуамæ сæрибар уа. Уымæн къæлæтты æвæрæн нæй. Æцæг аивад хъуамæ кæддæриддæр хæххон донауйæхицæн размæ фæндаг къæртт кæна. Йæхæдæг хъуамæ уæлахиз кæна кæцыфæнды цæлхдуртыл дæр.

О, Хорз лæгæй фæцард Дзытиаты Лактемыр. Зынаргъ ын уыдысты йæ ирон адæм, сæ культурæ, æмæ йæ фæндыд уыдонæнкæстæриуæг кæнын, сæ фарныл сын фарн бафтауын, сæ кадыл – кад. Æмæ йæ адæм дæр уый тыххæй уарзтой æмæ уарзынц абон дæр.

Йæ уды фарн баззад уæлæуыл цæргæйæ. Æмæ йын мах уыцы фарн, уыцы хорздзинæдтæ агурдзыстæм, театры æмæ кинойы кæйсарæзта, уыцы сурæтты