Абон нæ Ирон паддзахадон театры цы курдиатджын артисттæ ис, уыдонæй иу у нæ хъæуккаг Сугъаты Хъазыбег. Сценæмæ куы рацæуы, телеуынынады йæ куы равдисынц, уæд махæн Хуымæллæджы нæ цинæн кæрон нал вæййы, нæ армытъæпæнтыл нал фæауæрдæм, сæрыстырæй йæ кæрæдзийæн фæамонæм.
Нырма æрыгон у, нырма бирæ рольты нæ ахъазыд, фæлæ йыл ныридæгæн театруарзджытæ æмæ аивадиртасджытæ сæ цæст æрæвæрдтой, цыма ныхас бакодтой, уыйау æмхуызонæй хатдзæг скæнынц: «Сугъаты лæппумæ ирон театралон аивады æнхъæлмæ кæсы стыр фидæн. Ууыл дзурæг сты цы йæ уынд зæгъай, цы йæ конд, сæйрагдæр та йе стыр тырнындзинад аивады бæрзæндтæм…» Ацы рæнхъытæ æз рафыстон газет «Рæстдзинады» цыппæрæм фарсæй.
Кæй зæгъын æй хъæуы, мæ карæнтæ се ʼппæт кæстæрты нæ фæзонынц, кæд сын сæ кой фæхъусынц, уæддæр, уæлдайдæр мæ хуызæн ныццу-рацуйæ куы цæрай, хъæуы сыл арæх куы не ʼмбæлай, уæд. Уымæ гæсгæ Хъазыбегимæ иухатт куы сæмбæлдтæн, уæд ын загътон, рагацау кæй сцæттæ кодтон, мæ уыцы курдиат:
– Цæй æмæ нæ ныхас дæ ныййарджытæй райдайæм. Чи сты, цы зæрдæ сæм дарыс?
Цыма уыцы курдиат фехъусынмæ æнхъæлмæ каст, уыйау бацин кодта, йæ цæстытæ ныррухс сты, хуры æрттиваг тынтæ мæм дзы расхъиудта. Йæ дзуапп мæнæ афтæ райдыдта:
– Мæ мыггаджы фыдæлтæ быдырмæ ралыгъдысты уæртæ нæ зындгонддæр Дæргъæвсы комæй. Уыдысты рагæй æрæгмæ дæр зæхкусæг адæм. Ам, Хуымæллæджы, цыппар хæдзары йеддæмæ не сты Сугъатæ, фæлæ нæ рагфыдæлты æгъдæуттыл фидар хæцæм, хъахъхъæнæм сæ. Мæ фыд Руслан, хъыгагæн, 42 азы йыл куы сæххæст, уæд йе ʼцæг дунемæ аивгъуыдта. Мæ мад Жаннæ, дæн Ходы хæрæфырт.
Мæ ныййарджытæн сæркъулæй зæгъын стыр бузныг, ме ʼфсымæр Аслан æмæ нæ мæ хо Светланæимæ царды раст фæндагыл сарæзтой, цас ныл фæтухæн кодтой, цас нæ фæрæвдыдтой, уый сын мах никуы ферох кæндзыстæм. Ацы мæ хъуыды æз загътон æмдзæвгæйы хуызы дæр. Бакæсон дын æй? Мæ мады тыххæй у…
Дæ фæлмæн къухты схъомыл кодтай мæн,
Дæ хорздзинад мæ зæрдæйы уыдзæни.
Хуыцау дын раттæд бирæ азты цард,
Дæ фырт дæ ном тырысайау хæсдзæни.
Мæ сызгъæрин мадæй мæхи цот дæр бирæ рæвдыд зонынц. Дæн Берозты сиахс, ме ʼфсин Зæринæимæ нын ис æртæ лæппуйы – Сæрмæт, Алан æмæ Амир…
Ныхас нæм рауад цы професси равзæрста царды, уый тыххæй æмæ йæ ныхас райдыдта мæнæн æхсызгон чи уыд, ахæм хатдзæгæй.
– Ӕз ссардтон ахæм куыст, кæцы мын хæссы удыбæстæ. Дæуæн æй, Дамир, амонын нæ хъæуы, хистæр дæ: цард æдыхстæй нæ вæййы. Фæлæ дæ бауырнæд: æз сценæмæ куы рахизын, уæд мæ мæ тыхстытæ айрох вæййынц. Ӕз мæхи хъуыды зæгъын: актеры дæсныйад абарæн ис дохтыры дæсныйадимæ. Дохтыр адæймаджы дзæбæх кæны хостæй, актер та дзыхы ныхасæй, ахудынæй, хатгай акæуын æй кæнынæй дæр. Иухатт нæ зындгонд актер Хуыгаты Сурен мæ фарсмæ æрбадт, мæ цæстытæм мын комкоммæ ныккаст æмæ мæ фæрсы:
– Зæгъ-ма, Хъазыбег, райсомæй театрмæ цавæр хъуыдытимæ æрбацæуыс, цы райсынмæ æнхъæлмæ фæкæсыс дæ куыстæй?
Сурены ахæм фарст мын æнæнхъæлæджы уыд æмæ цалынмæ æз рахъуыды-бахъуыды кодтон, уæдмæ та йæхæдæг фæразæй:
– Мæнæн мæхимæ дæр кæддæр радтой ахæм фарста. Йæ дзуапп та ахæм у: ды ам дæхицæн сараздзынæ ном, Иры адæм дæ зондзысты, кад дын уыдзæн. Фæлæ…
Ӕрлæууыди, бахудти, стæй ма йæ ныхæстыл бафтыдта:
Фæлæ дæ дзыппытæ та уыдзысты афтид!..
Ӕз фæстæдæр Сурены ныхæстыл бирæ фæхъуыды кодтон, фæлæ мæхицæн загътон:
– Мæнæ лæппу, Хуымæллæгæй бирæ хъуыстгонд адæм рацыд æмæ хъуамæ ды дæр лæууай уыдоны æмрæнхъ! Мæ мыггаг мын цæуыннæ хъуамæ зона Иры бæстæ? Ныхас дæр дзы нæй: мæ цард æз нывонд кæнын Ирон театрæн!
Ӕз Хъазыбегæн бафиппайдтон, зæгъын, ды фыццаг дæ Ирон театры нæ хъæуæй æмæ мах уымæй сæрыстыр стæм. Фыдыбæстæйы Стыр хæсты фæстæ ма дзы иу мæйы бæрц фæцис Дулаты Жорæ. Ахæм курдиат æм ис, уый зыдтой æмæ йæм иухатт ардæм æрцыдысты зындгонд Тотраты Бесæ æмæ Тæбæхсæуты Бало, йæ ныййарджыты йын сразы кодтой уæ лæппуйы, дам, театрмæ рауадзут, зæгъгæ. Уыцы бонтæ мын-иу арæх æрымысыд Жорæ. Афтæ-иу загъта:
– Алцыдæр мæ зæрдæмæ цыдис, фæлæ кæм цардаин, уый нæ уыд, стæй иу бон мæ кæрдзынтæ æмæ мæ хъæбæр цыхтытæ хæрд куы фесты фæсценæйы къуымы, уæд Дзæуджыхъæуыл мæ къух ауыгътон, сусæгæй ралыгътæн. Мæ фæдыл та ам балæууыдысты, фæлæгъстæ мын кодтой, фæлæ сын нал акуымдтон…
Хъазыбег нырмæ кæй нæ зыдта, ахæм информаци дæр мæ фехъуыста:
– Фæлæ Хуымæллæг дæр æгас Ирыстонау сæрыстыр кæмæй стæм, ахæм артист хъазыди дæ размæ уым: Уататы Бибо. Уый мæнæн ме ʼмкъласон уыд. Ног Бæтæхъойыхъæуы уæды азты уыд æрмæст авдкъласон скъола æмæ æрцыд нæ хъæумæ, 8 къласы иу партæйыл бадтыстæм. Ахуыры азы кæрон ын йæ мады уæртæ Мызурмæ кусынмæ арвыстой æмæ уæд Бибо дæр йемæ ацыд…
Не стыр артисты коймæ та Хъазыбеджы цæстытæ ныррухс сты æмæ загъта:
– Кæс-ма, æз уый нæ зыдтон.Арæх рацæуы театры йæ кой.
Афтæ, дам-иу, фæдзæхста театры кад хъахъхъæнут, зæгъгæ. Абон не ʼгъдæуттæ куы фæцудыдтой, нæ ирон æвзаг зын уавæры куы ис, уæд Ирон театры хæс дыууæ хатты фылдæр у. Бибо цы сурæттæ сарæзта, уыдонæй æппæтæй тынгдæр мæ зæрдæмæ цæуы Чермены сурæт, фæнды мæ иухатт æй сценæйы æз дæр куы равдисин, уый. Ӕнхъæлмæ кæсын…
Бирæ ма фæныхас кодтам Хъазыбегимæ æмæ йæм мæнæ ацы фарста куыд хъуамæ ма радтаин:
– Цы у Хуымæллæг дæ удæн?
Цыма йын ацы дзуапп радтын иннæтæй æнцондæр уыдис, цыма йын фылдæр æхсызгондзинад æрхаста, афтæ мæм фæкаст:
– Зоныс æй, балцы арæх ацæуæм. Мæскуы, Абхаз, Цæцæн, Дагъистан… Ӕмæ кæцы къуымæй нæ ракæсæм? Бауырнæд дæ, дыууæ-æртæ боны фæстæ мæм уым фæлæууын нал фæцæуы. Мæхинымæр Дауыраты Эдик цы зарæг фæкæны «Хуымæллæггаг дæн», зæгъгæ, уый сисын, нæ къæсæртыл куыд бахиздзынæн, уый та мæ цæстытыл ауайы. Ӕз мæ адджын хъæуы цæрынæй, æвæццæгæн æмæ никуы бафсæддзынæн…
Мæнæн, куыд хистæрæн, æмбæлдис мæ курдиатджын кæстæрæн зæрдæвæрæн, разæнгардгæнæг ныхæстæ ссарын æмæ йын загътон:
– Хъазыбег, ды сценæмæ куы рацæуыс, уæд дзы æцæг ирон лæджы хуызæн фæфидауыс, суанг ма дæ рухсыбадинаг Бибоимæ дæр абарынц, æнгæстæ, дам, сты. Уымæ гæсгæ дыл стыр хæс æвæрд ис. Гъемæ, размæ, намыс æмæ аивады бæрзæндтæм! Ӕцæг кæцы хъæуæй дæ, уый дæ рох макуы уæд!..
Ӕз ын ацы фæдзæхст æгас Хуымæллæджы номæй загътон.
Дæ номæй дæр, мæ кæсæг.
Цæлыккаты С.,
Хуымæллæджы хъæу