Ехх, æвæдза, куыд раст у мæнæ ацы хатдзæг: «Фыдыбæстæ уæ дзырды сæр куы уа, уæд-иу фыццаг ныхасы бар æдзард хæстонтæн раттут!»
Уымæн æмæ райгуырæн бæстæ фыццаджыдæр уыдоны фæрцы у æгас, растдæр зæгъгæйæ та бæрнондзинад æмæ лæгдзинады руаджы. Уыцы дыууæ æрдхæрæны миниуæджы райгуырынц Фыдыбæстæмæ уарзондзинадæй.
О, адæймаг райдайы бæрнондзинадæй, уыцы миниуæджы гуырæн та – бинонтæ, хæдзар, фыдыуæзæг. Ирон адæймагæн ныфс æмæ æхсар кæддæриддæр уыдысты йæ туджы. Уымæн æмæ у фыдæлты намысæй сæрст, нæртон æгъдауæй барст. Гъе уымæн у лæгдзинад йæ тырыса цыфæнды заманты дæр, гъе уымæн вæййы разæй æдзух лæгбахъуыды рæстæг. Гъе уымæн æвдисынц хъæбатырдзинад нæ дзыллæйы хуыздæр минæвæрттæ ныр дæр нацизмимæ тохы Украинæйы. Фæлæ хæст хæст у, æмæ дзы цал æмæ цалæй æрхастой сæ сæртæ нывондæн рæсугъд фидæны сæрвæлтау…
Фæлæ сгуыхтдзинадæн йæ фæнык не ʼмбийы – хъæбатыртæ нæ мæлынц. Æмæ цæмæй сæ нæмттæ стъалытау æнусон суой, сæ кад та – æгъуыстаг, уый аразгæ у не ʼппæтæй дæр. Уымæн æнæмæнг фæахъаз уыдзæн, Сунжæйы хъæуы цы мадзал сарæзтой, уый дæр. Сæрмагонд æфсæддон операцийы чи фæмард, уыцы фæсивæды ном цæмæй фæлтæрæй-фæлтæрмæ рох ма уа, уый тыххæй сын хъæуы астæуккаг скъолайы байгом кодтой мемориалон фæйнæг. Зынгхуыст хæстонты цытæн цы фембæлд уыд, уырдæм æрбацыдысты Æппæтадæмон æхсæнадон змæлд «Иры Стыр Ныхас»-ы минæвæрттæ, Горæтгæрон районы ахуырады управленийы уæнгтæ, районы Стыр Ныхасы уæнгтæ, Сунжæйы хъæуы администрацийы кусджытæ, ахуыргæнджытæ, æдзард хæстонты ныййарджытæ, хъæуы цæрджытæ.
Йæ раныхасы Æппæтадæмон æхсæнадон змæлд «Иры Стыр Ныхас»-ы сæрдар Уататы Зелим фæбæрæг кодта: «Райгуырæн бæстæ. Фыды зæхх. Ныййарæг мад. Уыдон сты адæймагæн йæ царды ахсджиагдæр, бæрзонддæр нысæнттæ, хæстон тырысатæ. Уыдоны сæрвæлтау нæ бавгъау кодтой сæ рæзгæ цард, сæ удтæ нæ сагсур фæсивæд. Се ʼфсæддон хæс кад æмæ намысимæ æххæст кодтой. Æмæ уымæй бафæзминаг сты нæ лæппутæ æрмæст Ирыстоны цæрджытæн нæ, фæлæ æппæт Уæрæсейы адæмæн дæр. Тынг зын дзурæн у абон, нæ фарсмæ цы ныййарджытæ ис, уыдонмæ кæсгæйæ. Мæ сæрæй сын ныллæг кувын æмæ сын зæгъын стыр бузныджы ныхæстæ».
Фыдыбæстæйыл рагæй дæр ирон адæм иузæрдион кæй сты, уымæн ирд дæнцæг æрхаста Сунжæйы хъæуы æнæххæст астæуккаг скъолайы сæргълæууæг Хуыгаты Æхсар:
– Фыдыбæстæйы Стыр хæсты лæгæвзарæн рæстæг куы ралæууыд, уæддæр ирон адæмы хъæбултæ равдыстой уды фидар æмæ стыр хъæбатырдзинад. Мах абон æгæрон бузныг стæм, йе ʼфсæддон хæс намысджынæй чи сæххæст кодта, стæй нæ зæххыл сабырад æмæ æнцойады тыххæй ныр йæ хæс чи æххæст кæны, уыдонæн се ʼппæтæй. Æхсæвæй-бонæй уазал акъоппыты чи бады, алы уысм дæр знаджы мæлæтхæссæг нæмгуытæй тас кæмæн у, фæлæ Райгуырæн бæстæ чи хъахъхъæны, уыцы лæппутæй. Хæсты лæгдзинад, æфсымæрон иудзинад æвдисынц нæ хъæбатыр лæппутæ, афтæмæй тырнынц уæлахизмæ, æмæ тагъд рæстæджы сæ къухы бафтæд!
Сæ ныййарджытæн та сын зæгъын стыр бузныг, ахæм фæзминаг кæстæртæ кæй схъомыл кодтой, уый тыххæй.
Абон нæ дзырды сæр кæуыл у, уыцы лæппутæн сæ фарн æмæ лæгдзинад рох никуы уыдзысты се ʼмгæрттæ, се ʼмтохгæнджытæ æмæ хиуæттæй. Рæсугъд канд бакастæй нæ уыдысты, фæлæ ма зæрдæйы кондæй дæр. Кæд цыбыр уыд сæ цардвæндаг, уæддæр ныууагътой бирæ хорз мысинæгтæ, чи сæ зыдта, уыдоны зæрдæты. Райгуырæн бæстæйы сæраппонд æрхастой сæ сæртæ. Сабыр дуг куы æрлæууа (уый та æнæмæнг афтæ уыдзæн), æдасæй куы цæрой Донецк æмæ Луганскы адæм, уæд сын кæддæриддæр кæндзысты стыр кад.
Ацы мемориалон фæйнæг æвдисæн уыдзæн, не ʼдзард хæстонты сгуыхтдзинæдтæ æмæ хъæбатырдзинæдтæ рох кæй нæ уыдзысты, сæ нæмттæ нын кæй уыдзысты табуйаг, кæй сæ уыдзыстæм сæрбæрзонд.
Уæдæ Сунжæйы хъæуы астæуккаг скъолайы цы мадзал ацыд, уый кæд æнкъард уыд, уæддæр рауад мидисджын. Ууыл та зæрдиагæй бакуыстой скъолайы директор Бестауты Иринæ; уырыссаг æвзаджы ахуыргæнджытæ Æлборты Лианæ, Джиоты Линæ, Бестауты Данæ; музыкæйы ахуыргæнæг Апкарова Гиулия; амонджытæ Плиты Давид, Джихаты Раминæ; æмдзæвгæтæ аив бакастысты Джиоты Данæ, Багаты Виктория, Годжыцаты Константин, Наниты Марик, Хъуылымбегты Ангелинæ, Тыджыты Виктория, Жажиты Сæрмæт, Коцты Сæрмæт, Тыбылты Родион, Гæджиты Батрадз.
Ахæм мадзæлттæ стыр ахъаз сты ахуырдзау фæсивæды зæрдæты райгуырæн бæстæмæ уарзондзинады æнкъарæнтæ гуырынæн, ныфсхаст æмæ сæрæн уæвыныл ахуыр кæнынæн.
Хъæбатыртæ нæ мæлынц! Уыдон æнустæм цæрдзысты нæ дзыллæйы зæрдæты. Ирыстоны ногдæр историйы фыст æрцыдысты сæ нæмттæ Æлборты Сосланæн, Бæгъиаты Ибрагимæн, Багаты Ацæмæзæн, Бестауты Ацæмæзæн, Гæджиты Георгийæн, Тедеты Альбертæн, Хуыгаты Аркадийæн, Амир Хакимовæн, Джаджиты Асланæн, Остъаты Тамерланæн, Кокойты Аланæн, Годжыцаты Станиславæн, Бæзаты Русланæн, Нартыхты Валерийæн.
КЪУДУХТЫ Маринæ