Йе стыр курдиат æмæ йæ зæрдæйы рæсугъддзинадæй Иры дзыллæйæн кад чи кодта, ирон уæздан мелодийы зæлтæй, зарæгæй адæмы зæрдæтæм фæндаг чи ссардта, уыдонæй иу уыдис Цопбойты Валодя.
Нæудзар быдыр йæ алыхуызон дидинджытæй куыд рæсугъд у, раст афтæ ирон аивады хæзнадон зарæгæй, кафтæй æмæ фæндырдзагъдæй зæрдæагайгæ у. Куы ахъуыды кæнæм, уæд аивады фарныл чи ауды, уыцы арфæйаг адæймæгтæй йæ курдиатмæ гæсгæ иу иннæйы хуызæн кæй нæу, уымæй тынгдæр æлвасы йæхимæ æмæ рухс кæны адæмы зæрдæтæ. Ахæм хæдхуыз æрмдзæфы хицау уыд фæндырдзагъды аивады зиууæттæй иу, зындгонд ирон музыкант, фæндырдзæгъдæг, композитор Цопбойты Валодя. Йæ фæндыры зæлтæм ын иу хатт куы байхъусай, уæд дæ уды рæбынтæ, зæрдæйы дадзинтæ æнæ бацагайгæ нæ фæуыдзысты. Дæ цæстыты раз, удæгас, цæугæ мæсгуытау сыстдзысты фыдæлтыккон царды нывтæ, хæххон адæмы цардфæлвæрд цæсгæмттæ, хæххон зæллангæнаг суадæттæ æмæ æхсæрдзæнтæ.
Цопбойты Валодя музыкæ йæ сабийы бонтæй фæстæмæ бауарзта. Æвзонг лæппуйы зæрдæргъæвддзинад æнæ бафиппайгæ нæ фесты йæ ныййарджытæ – мад Дуся æмæ фыд Георги. Кæд ацы уæздан æмæ хæдæфсарм хистæртæ профессионалон аивадмæ ницы бар дардтой, уæддæр сæ зæрдæтæ рухс уыдысты, Валодя культурæйæн лæггад кæныны фæндагыл кæй æрлæууыд, уымæй. Æмæ нæ фæрæдыдысты.
Музыкалон инструменттæй Валодя фылдæр бауарзта аккордеон. Æлхæнгæ та йын æй Мæскуыйы бакодта йæ мады æфсымæр Солтан. Куыддæр ацы музыкалон инструмент лæппу ауыдта, афтæ йыл базыртæ базад. Æмæ йæ йæ хъæбысæй нал иста. Цы уаты уыд, уый байдзаг музыкæйы зæлтæй. Уыдонмæ лæмбынæг ныхъхъуыстой Валодяйы хистæртæ. Æхсызгон сын кæй уыд, уый та æвдыстой сæ уæздан мидбылхудтæй.
Фæстæдæр, Валодя куы бахъомыл, уæд йæхи мидæг фидарæй скарста: «Æз хъуамæ суон музыкант». Æмæ 1967 азы бацыд Дзæуджыхъæуы музыкалон-педагогон училищемæ. Ам ын йæ зонындзинæдтæ æргом кодта зындгонд музыкант, рухстауæг Александр Шахмурадов. Уым Валодяйæн фылдæр фадат фæци музыкæйы теорийы æмæ аккордеоны аивадон гæнæнтæ хуыздæр æмæ арфдæр базонынæн. Ахуыры фыццаг азты Александр æвиппайды бафиппайдта Валодяйы æрдзон курдиаты авналæнтæ, йæ зæрдæргъæвддзинад. Æмæ йæм лæмбынæгдæр йæ цæст дарын райдыдта, ахуыры программæйæ уæлдай йемæ æвзæрста дунейы æмæ уырыссаг стыр композиторты уацмыстæ. Студент уæвгæйæ, Валодя аккордеоныл цагъта композитортæ Арам Хачатуряны æмæ Римский-Корсаковы музыкалон хæзнатæ «Танец с саблями» æмæ «Полет шмеля». Уæдмæ Валодя архайын райдыдта йæхæдæг мелодитæ хъуыды кæныныл дæр.
Æцæг курдиатджын адæймаг уæзданæй æмæ фырнымдæй фæдары йæхи. Раст ахæм адæймаг уыд Валодя. Училищейы цы зонындзинæдтæ райста, уыдон æм фаг нæ фæкастысты. Æмæ уымæ гæсгæ бацыд Краснодары культурæйы институтмæ. Æмæ дзы æнтыстджынæй каст фæци дирижеры æмæ зарæггæнджыты къордты разамонæджы хайад. Ахуыры фæстæ Ирыстонмæ куы ссыд, уæд ноджы зæрдиагдæрæй бавнæлдта сфæлдыстадон куыстмæ. Йæ аив цæгъдтытæ арæхдæр райдыдтой хъуысын радио æмæ телеуынынадæй. Арæх-иу æй аивадон равдыстыты архайынмæ æрбахуыдтой ацы аивадон артдзæстыты редактортæ æмæ журналисттæ. Мæнæ мын дзы куыд радзырдта зындгонд режиссер, телеуынынады ветеран Берозты Тамарæ:
– Валодя уыди курдиатæй æмæ уæздандзинадæй æххæст адæймаг. Аивады йын уыд йæхи æрмдзæф æмæ къухайст. Никæцы фæндырдзæгъдæгимæ йæ фæхæццæ кæнæн ис. Фыдæлтæй нæм цы мелодитæ баззад, уыдон дæр рæсугъдæй хаста адæмы рæгъмæ. Уыдонæй иу у «Туркмæцæуджыты цагъд». Куы йæм хъусай, уæд цыдæр æнахуыр æрхæндæг зæлты уацары бахауы адæймаг. Нæ фыдæлтæ сæ райгуырæн уæзæгæй æбæрæг фæндагыл кæй цыдысты, сæ сæрæн, сæ хъысмæты дарддæры нывкарстæн кæй ницы зыдтой, уый уырнинагæй равдыста Валодя. Уæдæ кафынæн цы цæгъдтытæ кодта Цопбойы-фырт, уым та ирдæй равдыста фыдæлтыккон царды тызмæг, фæлæ дисы æфтауæг нывтæ. Уыдон цæстыты раз ауайынц цухъхъаты, куырæтты, сабыр уæздан кафт кæнгæ. Уыцы-иу рæстæг аив у сæ къахайст æмæ уæнгты змæлд. Сæ къæхтæ та цыма сиргæ уадæй цагъды алы зæлмæ хъусгæйæ змæлынц, афтæ зыны адæймагмæ, – дзуры Берозты Тамарæ.
Валодяйы адæм фылдæр зыдтой, куыд аккордеонæй цæгъдæг, фæлæ ирон хроматикон фæндырыл дæр йæ æрмдзæф иттæг хæдхуызæй бæрæг дардта. Уæдæ йын цы симды цагъд æмæ вальс баззад, уый та! Ирыстоны адæмон поэт Чеджемты Æхсаримæ сæ иумæйаг сфæлдыстадон æмгуыстдзинады тыллæг дæр бæркадджын уыд. Сæ зарджытæ «Цъæйдон», «Тæхынц сыгъзæрин азтæ», «Хъайырты Хъазыбеджы зарæг» æмæ æндæртæ арæх фæзæлынц абон дæр радио æмæ телеуынынадæй. Адæмæн сты уарзон. Уæдæ сæ сæ репертуармæ хæдахуыр æмæ профессионалон зарæггæнджытæ æмæ музыканттæ разæнгардæй кæй хæссынц, уый дæр хорзæн мысинаг куыд нæ у. Уыдон та сты: Хуытыгаты Маринæ, Илурты Риммæ, Сечъынаты Альбинæ, Хадыхъаты Аллæ, Кокойты Аллæ, Дзуццаты Сослан, Лалыты Хъазыбег, Габанты Марат.
Цопбойы Валодя стыр лæггад бакодта нæ культурæйæн, куыд рухстауæг æмæ æрыгон музыкантты хъомылгæнæг. Уый бындур æрæвæрдта Ногиры музыкалон скъолайæн. Æхсæвбон нæ хатгæйæ, архайдта ацы хъæуы ног аивадон артдзæсты рухс ссудзыныл. Уырзæй æвзарæгау ацы скъоламæ, фæрдгуытæ зæрин халыл куыд æмбырд кæнай, афтæ æрбамбырд кодта дæсны æмæ фæлтæрдджын ахуыргæнджыты. Сарæзта сын сфæлдыстадон, методикон куыстæн æппæт хъæугæ фадæттæ.
Абон кæд ацы скъолайы бындурæвæрæг æгас нал у, уæддæр æй нæ рох кæнынц, хорзæй йæ мысынц ацы артдзæсты ахуыргæнджытæ. Валодяйы чи нæ зыдта, уыцы æрыгон фæлтæрæн та зæрдиагæй радзурынц йæ царды ирд, бирæвæрсыг курдиаты тыххæй. Суанг ма йæхæдæг бацæттæ кодта æмæ мыхуыры рауагъта ирон фæндырдзагъды мелодиты нотæты æмбырдгонд. Раздæр куыд загътон, афтæмæй Валодяйы музыкалон сисы бынæй цы уацмыстæ рацыд, уыдон фæивддзаггæнæн никæимæ æмæ ницæимæ ис. Сты хæдхуыз æмæ зæрдæмæ арф чи хизы, уды рæбинагдæр къуымтæ чи рухс кæны, ахæм уацмыстæ.
Цопбойты Валодя къорд азты концертмейстерæй бакуыста Хетæгкаты Къостайы номыл паддзахадон университеты адæмон кæфтыты сгуыхт ансамбль «Ирыстон»-ы. Ам дæр æрмæст йæ уæздан ныхас, фезмæлд уыдысты стыр зонды скъола, ацы ансамблы алы архайджытæ дæр æм кастысты раст хионы цæстæй. Йæ разы, фыдæлты загъдау, уыдысты æрдынбосæй æлвæстдæр.
Зæгъын-ма хъæуы уый дæр, æмæ Валодя канд дæсны музыкант нæ уыд, фæлæ хорз бинонты хистæр дæр. Йæ бинойнаг Ларисæимæ схъомыл кодта æртæ хъæбулы. Фырт Мараты, чызджытæ Маринæ æмæ Зæлинæйы. Уыдон дæр сæ фыды фарн æмæ хорз номæй сты буц æмæ сæрыстыр. Адæмы æхсæн сты нымад æмæ æгъдаудæттæг кæстæртæ.
Лæгæн йæ цард азтæй баргæ нæ вæййы, фæлæ адæмы æхсæн цы ном ныууадзы, уымæй. РЦИ-Аланийы аивæдты сгуыхт архайæг, курдитджын фæндырдзæгъдæг Цопбойты Валодяйæн цалдæр азы размæ фæци йæ зæххон цард. Фæлæ йæ хорз хъуыддæгтæй, йæ курдиат æмæ аивадæй ирон аивады цы фæд ныууагъта, уымæн фесæфæн нæй. Ирон музыкалон аивадæн стыр хæрзты чи бацыд, йæ цард ирон зарæджы хорзæхæй чи барста, уымæн йæ номæн та рохуаты фæлмы фæуынæй тæссаг никуы уыдзæн.